Od 25 maja do 28 września 2025 roku w siedmiu białoruskich kościołach – w Pińsku, Łohiszynie, Różanie, Niedźwiedzicy, Janowie, Nowogródku i Iwiu odbywa się wyjątkowy festiwal muzyki organowej „Ars Magna Organi”. To doskonała okazja, by usłyszeć brzmienie rzadkich historycznych instrumentów i poczuć atmosferę naszych świątyń. Wstęp na wszystkie koncerty jest bezpłatny.
Tradycja organowa
Kultura organowa na Białorusi rozwija się od ponad 600 lat – jej początek sięga 1408 roku, gdy wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ulrich von Jungingen podarował Annie Smoleńskiej, żonie wielkiego księcia litewskiego Witolda, przenośny organ z jedną klawiaturą.
W czasach Wielkiego Księstwa Litewskiego organy były obecne nie tylko w dużych miastach, ale także w wiejskich świątyniach. Słuchać ich można było m.in. w Żołudku, Strubnicy, Kiemieliszkach, Łuczaju czy Niedźwiedzicy. Było to zaskakujące, ponieważ organy były luksusowe i drogie. Ich montaż wymagał stabilnej konstrukcji kościoła, a także odpowiedniej konserwacji i obecności wykwalifikowanego organisty.
Dziś na Białorusi znajduje się ponad 130 organów, głównie w kościołach i wybudowanych przed II wojną światową. W przeszłości było ich jednak znacznie więcej. Organy towarzyszyły liturgii, wspierały chór i podkreślały sakralny wymiar przestrzeni. Były również ważnym elementem wystroju wnętrz – dodawały świątyniom majestatu i uroczystości.
Upadek kultury organowej
Po przyłączeniu białoruskich ziem do Imperium Rosyjskiego pod koniec XVIII w. organowa tradycja zaczęła słabnąć. W prawosławnych świątyniach organy nie były wykorzystywane, a sytuację pogorszyła likwidacja Kościoła unickiego. W 1829 r. władze cerkiewne zakazały używania organów w nabożeństwach, a biskup Józef Siemaszko nakazał ich sprzedaż lub zniszczenie w ciągu trzech miesięcy. W samej diecezji połockiej zniszczono 117 instrumentów.
Druga wojna światowa i antyreligijna polityka ZSRR sprawiły, że na wschodzie kraju nie przetrwał żaden instrument sprzed 1939 roku. Historyczne organy zachowały się głównie w zachodniej części Białorusi.
Renesans muzyki organowej
Dziś organy odzyskują należne im miejsce – nie tylko w liturgii, ale i jako instrument koncertowy. Festiwal „Ars Magna Organi” to inicjatywa, która promuje tę dziedzinę kultury i przypomina o unikalnym dziedzictwie. Na każdym z koncertów będzie można usłyszeć odrestaurowane organy z różnych epok.
Pińsk – niemal 200-letni organ
Instrument zbudowany w 1836 r. przez Wojciecha Grodzickiego znajduje się w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1936 r. został przebudowany przez warsztat Wacława Biernackiego – zachowano barokowy prospekt i część drewnianych piszczałek, dodano nowe głosy i efekt Zimbelstern (brzmienie dzwonków). To jeden z największych i najbardziej wszechstronnych organów na Białorusi.
Różana – najstarszy barokowy organ w diecezji pińskiej
Organy w kościele św. Trójcy powstały w latach 1732–1765. Choć były wielokrotnie przebudowywane, zachowały unikatowe cechy, m.in. barokowy prospekt z motywami roślinnymi. W 2024 r. instrument został odrestaurowany i po raz pierwszy od 90 lat rozbrzmiewa w pełnym brzmieniu.
Niedźwiedzica – autentyczny organ romantyczny
Instrument z 1912 r., zbudowany przez pracownię Piotra Wojciechowicza w Wilnie, zachował się niemal w oryginalnym stanie. Został odrestaurowany w 2020 r. Cechuje go unikalne brzmienie i nietypowa konstrukcja. Dzięki doskonałej akustyce świątyni koncerty tutaj są wyjątkowym doświadczeniem.
Nowogródek – najmniejszy historyczny organ
Zbudowany prawdopodobnie przez Józefa Rodowicza, organ pierwotnie znajdował się w kościele w Jelnie. Po II wojnie światowej został przeniesiony do kościoła dominikanów w Nowogródku. W 2016 r. został odnowiony. Ma niewielkie rozmiary, ale wyjątkowe walory akustyczne.
Iwie – organ neogotycki
Zbudowany w 1899 r. przez Friedricha Weissenborna z Jakubstadt (obecnie Łotwa), instrument zachwyca neogotyckim prospektem i detalami – m.in. rzeźbami aniołów i figurą króla Dawida. To wyjątkowe połączenie stylu z barokowym wnętrzem kościoła.
Koncerty festiwalowe odbędą się również w kościołach w Łohiszynie i Janowie. Szczegółowy program dostępny jest na Instagramie festiwalu „Ars Magna Organi”.
Red.
Powiązane artykuły:
