W religii chrześcijańskiej najważniejszym świętem jest Wielkanoc czyli dzień Zmartwychwstania Pańskiego. W świadomości wiernych Boże Narodzenie i z nim związana Wigilia stały się silnym, radosnym i emocjonalnym przeżyciem, z którym łączy się szereg obyczajów ludowych w zależności od regionu Polski. Ich tematyka obecna jest w literaturze, sztuce,  bogactwie śpiewanych kolęd, relacjach rodzinnych i życiu. Bogactwo i różnorodność zwyczajów wigilijnych w Polsce jest zróżnicowana i zależy od danego regionu geograficznego Polski.

Treścią nadrzędną zwyczajów wigilijnych jest tematyka Narodzenia Dzieciątka Jezus w Stajence betlejemskiej. Związana z tym  faktem jest symbolika szopki,  żłóbka, aniołów, gwiazdy,  siana, pasterzy, zwierząt. Mędrców ze Wschodu ówczesnej rzeczywistości palestyńskiego Betlejem położonego niedaleko Jerozolimy. Tradycję Narodzenia Pańskiego umocnił i rozwinął św. Franciszek z Asyżu w I połowie XIII wieku. Od tego czasu z biegiem wieków ubogacały się zwyczaje wigilijne, które w Polsce nabrały szczególnego znaczenia. Punktem kulminacyjnym stała się wieczerza wigilijna, która przy wspólnym stole gromadzi całą rodzinę. Obok stołu stawiana jest choinka  wystrojona pięknymi ozdobami i oświetlona lampkami oraz szopka bożonarodzeniowa, pod którą zgromadzone są „potajemnie” podarunki i prezenty. Na stole nakrytym obrusem z motywami świątecznymi znajduje się sianko wraz ze świecą bożonarodzeniową, opłatki i biblia.  Stawiane są talerze, sztućce i ozdobne serwetki dla tylu osób, ilu jest domowników oraz jedno miejsce jest wolne dla gościa, który może się spóźnić.

Wraz z ukazaniem się pierwszej gwiazdy, około godziny 17 wszyscy stają dookoła stołu, a uroczystość rozpoczyna powitaniem i przemówieniem gospodarz domu, podczas którego wspomina kończący się rok,  życząc zebranym nowych nadziei, spełniania oczekiwań, a nade wszystko zdrowia. Następnie odmawiane są modlitwy z codziennego pacierza i czytany jest przez młodszego uczestnika fragment z Biblii o Bożym Narodzeniu wg Ewangelii św. Łukasza. Część religijną kończy śpiew kolędy „Wśród nocnej ciszy” oraz łamaniem się opłatkiem, podczas którego jedni drugim darują przewinienia z ostatniego roku i składają sobie życzenia. Opłatek wykonany z przaśnej mąki symbolizuje głęboką symbolikę życia, która łączy nas wszystkich.

Po tej części oficjalnej rozpoczyna się spożywanie obiadu wigilijnego, który składa się z 12 dań postnych, na które zazwyczaj składają się dania rybne z obowiązkowym karpiem, potem dania z kapusty z grzybami, barszcz z czerwonych buraków, makaron z makiem, kutia i racuchy popijane kompotem z suszu owocowego. Pomiędzy poszczególnymi daniami uczestnicy śpiewają kolędy, a następnie któreś z dzieci wyciągają kolejnie prezenty spod choinki „od aniołków”. W Polsce tradycja śpiewania kolęd jest kontynuowana do 2 lutego czyli do Matki Bożej Gromnicznej. Liczbę śpiewanych w Polsce kolęd i pastorałek określa się na ponad 500. Były one zbierane i drukowane w tzw. kantyczkach, zazwyczaj w Przemyślu czyli w regionie Galicji.

Pozostałe resztki obiadu wigilijnego wraz z opłatkiem oddaje się zwierzętom, które w tym dniu zachowują się niezwykle spokojnie a nawet – jak mówią niektórzy ludzie – przemawiają ludzkim głosem! Należy podkreślić, że podczas Wigilii panuje niezwykle uroczysty nastrój, wzajemnie okazywana sobie dobroć, życzliwość, wyrozumiałość, które wprowadzają w rodzinę optymizm, wzajemną pomoc, relacjonują przeżycia z minionego roku, dzielą się doświadczeniami itd. Obiad wigilijny kończy się śpiewem kolęd i odpoczynkiem. O północy wierni spotykają się w kościołach na Pasterce to znaczy Mszy św. o Bożym Narodzeniu. Na tym kończy się Wigilia.

Jak wyżej wspomniano, w różnych Polski zachowały się różnorakie dodatkowe zwyczaje dotyczące gospodarowania, wystroju domów, które wymagałyby odrębnego opisu.

 Józef Adamski

Boże Narodzenie, 2018

Udostępnij na: