Polesie jest krainą, kryjącą w sobie jeszcze wiele tajemnic swojej historycznie przebogatej przeszłości. Wydobywanie jej z mroku zapomnienia na podstawie archiwalnych zapisków i późniejsze odkrywanie reliktów tych dziejów w różnych poleskich wsiach i zupełnie zapomnianych nieraz miejscach, dla ich poszukiwacza jest nadzwyczajną pasją.
Jednym z takich odkryć, jest wydobycie na dzienne światło historii rodu poleskiej szlachty Oleszów, z którego pochodził znany na Białorusi pisarz Jurij Olesza. Według odnalezionych archiwalnych zapisków, protoplastą tego rodu był feudalny ziemianin z Wołynia zwanym z ruska bojarzynem Aleksander, którego w tamtym miejscowym dialekcie, ludzie nazywali Olesza lub Oleszko. Ciekawostką jest to, że na terenach jego dawnych włości zwanych powszechnie Stolińszczyzną, także i dzisiaj nazywa się Olesiami ludzi o imieniu Aleksander czy Aleksy.
Syn tego bojarzyna Fiedko, który już oficjalnie nosił nazwisko Olesza, zwany także po ojcu Oleszkowiczem, został w 1482 roku sekretarzem króla Polski Kazimierza Jagiellończyka, a wnuk protoplasty tego rodu Piotr, piastował urząd podstolego mozyrskiego.
Tenże Piotr Olesza po ożenieniu się z Eudoksją (Jewdokiją) Fursową, otrzymał od pińskiego księcia Fiodora Jarosławicza dar w postaci ziemskich dóbr Bierieżnoje. Darowizna ta została zaakceptowana w 1508 roku przez samego króla Polski Zygmunta I Starego, prawdopodobnie na skutek wstawiennictwa jego małżonki królowej Bony. Dokument ten, zachował się w oryginale do dzisiaj. Oto jego fragment w oryginalnej wersji:
„Ja kniaź Fiedor Iwanowicz Jarosławicz i so kniaginieju swojeju Olenoj czinim znakomito sim naszim listom, komu budiet potrieba jego wideti, albo cztuczi słyszati. Pożałowali jesmo, dali bojarinu naszomu Oleszi Petrowiczu sieło naszie Bierieznoje s ludźmi i so wsiemi popia ty, szto na nas chożiwali i z ich nasznymi ziemiami i bortnymi, i s senożatimi, i z jeży, oziery, z gaty, z lesy, s ługi, i so wsiemi inszymi wchody, szto k tomu siełu Bierieznomu zdawna prisłuchało…”
Potomkowie Oleszy – Oleszka byli właścicielami dóbr ziemskich na Polesiu w Tierebieżowie, Biereżnym, Nowo-Biereżnym, Borze Dubienieckim i posiadali nieruchomości w Wilnie, Rydze i Pińsku do czasu zajęcia tych terenów przez sowieckie wojska w 1939 roku. Wszystkie kolejne pokolenia Oleszów cechowało rozsądne gospodarowanie swoimi dobrami, co w znacznym stopniu przyczyniło się do ekonomicznego znaczenia Polesia. Ród Oleszów zasłużył tym sobie z całą pewnością, na miano prawdziwych patriotów swojej ojczystej poleskiej ziemi.
W kolejnym, dwunastym już pokoleniu rodu Oleszów, pojawił się wśród jego członków Antoni Olesza, żyjący w latach 1820 – 1892. Po odbyciu wojskowej służby w carskim wojsku, rozwinął na swoich dobrach ziemskich prócz uprawy ziemi także inne dziedziny gospodarcze. Była to hodowla zwierząt i przemysł oparty na cukrownictwie i eksploatacji lasów.
Pod koniec swojego życia, Antoni Olesza rozdzielił swój majątek pomiędzy swoich jedenaściorga dzieci. Włości obejmujące Nowo Biereżnoje przypadły jego synowi Konstantemu, który był absolwentem niemieckiego uniwersytetu i jako astronom zbudował w swoim domu obserwatorium astronomiczne. Był także znakomitym gospodarzem swoich włości i miłośnikiem przyrody.
Przykrym niedawnym wydarzeniem jest fakt, iż obecnie żyjący potomkowie rodu Oleszów dwa lata temu opuścili na zawsze tę dawną siedzibę ich rodu, gdzie zachował się do dzisiaj dom Konstantero Oleszy i jego park, który jest jednym z najatrakcyjniejszych parków Białorusi. Rośnie tam czterdzieści unikalnych na tym terenie drzew i krzewów, między innymi czarna sosna, pseudotsuga i klon purpurołistny. Obecnie była posiadłość Konstantego Oleszy, dzięki staraniom autora niniejszego artykułu została włączona w skład turystycznej trasy Pińsk – Turów.
Z kolei, o żyjącym w dwudziestym wieku wywodzącym się z tego rodu znanym na Białorusi pisarzu Juriju Oleszy, wiemy niewiele. Jurij będąc obywatelem sowieckiej Rosji, w swoim życiorysie napisanym w 1937 roku i wydanym drukiem w 1947 jako jego autobiografia, pisząc o swoim pochodzeniu jedynie „nadmienia”, iż jego rodzice byli biedną polską szlachtą. Nie podał też miejsca ich pobytu. Wspomniał jedynie, iż jeszcze za carskiej Rosji sprzedali oni swoją posiadłość Juniszcze, nie podając gdzie się znajduje. Gdyby w tamtych czasach stalinowskiego terroru Jurij napisał prawdę, że jego rodzice mieszkają w Grodnie leżącym wówczas na terenie „burżujskiej” Polski, naraziłby siebie na wszelkie represje, może włącznie nawet z postawieniem go „pod ścianę”.
Jurij Olesza urodził się na Ukrainie, dokąd jego rodzice wyjechali z Polesia, prawdopodobnie po sprzedaniu swojej posiadłości Juniszcze. W latach dziecięcych Jurij wiele czasu spędzał ze swoją babcią, z którą chodził do kościoła. Jego pierwszą przeczytaną książką, były „Polskie opowieści”. Gimnazjum ukończył zaś w Odessie.
Kiedy po rewolucji 1917 roku rozpętała się w Rosji domowa wojna, Jurij brał w niej udział jako żołnierz Czerwonej Armii. Po jej zakończeniu, stał się poetą i agitatorem. Jednakże sytuacja jaka zapanowała w sowieckiej Rosji, rozminęła się z jego ideałami. Coraz trudniej znosił panującą w kraju ideologię, aż pod koniec życia całkowicie porzucił swoją twórczość. Jego przyjaciele wspomagali go na miarę swoich możliwości, wznawiając wydawanie jego utworów.
* * *
Pragnąc uzyskać gwarancję, że rodowe korzenie Jurija Oleszy tkwią na Polesiu, przewertowałem w archiwach mnóstwo dokumentów i przeczytałem jego opowiadania i bajki. Robiłem też wywiady z jego przyjaciółmi. Odwiedziłem też wszystkie wyżej wspomniane miejscowości.
W Biereżnym leżącym nieopodal rzeki Horyń odnalazłem resztki starego cmentarza, na którym dotrwał do dziś pomnik zmarłego w 1870 roku Karola Oleszy, kapitana wojska polskiego. Udało mi się też w miejscowości Juniszcze skontaktować z mocno wiekowym panem Jarmoliczem. Człowiek ten wie z opowiadań swojego ojca o tym, że była to posiadłość Oleszy, którą on sprzedał. Prócz tego, odnalazłem tam stary opuszczony cmentarz ze zniszczonymi grobowcami, sięgającymi wiekiem ponad stu lat.
Pan Roman Aftanazi w swojej historii Kresów Wschodnich podaje krótką informację o Stefanie Oleszy, uczestniku polskiej wyprawy na Moskwę w 1611 roku.
Historia poleskiego rodu szlacheckiego Oleszów, z którego pochodzi znany i bardzo oryginalny w swojej twórczości pisarz Jurij Olesza, z biegiem lat została okryta całunem niepamięci, jak i dzieje wielu innych poleskich rodów.
Aleksy Dubrowski – Pińsk
Korekta: B.M.
Powiązane artykuły:
