STYCZEŃ

1 I – Nowy Rok

Pierwszy dzień nowego roku był w Polsce zawsze dniem wolnym od pracy, świętem kościelnym (M. B. Świętej Rodzicielki) i państwowym. W polskiej tradycji 1 stycznia był dniem kolędowania (1), składania sobie życzeń i obdarowywania prezentami. W tym dniu musiał być hojny przede wszystkim król dla swoich doradców, pan dla służby i rodzice dla dzieci. Do naszych czasów przetrwał zwyczaj składania noworocznych życzeń i w niektórych regionach kraju, zwłaszcza na wsi zwyczaj kolędowania. Po Nowym Roku zaczynają się zwykle wizyty duszpasterskie w polskich domach.

6 I – Święto Objawienia Pańskiego – Trzech Króli

Uroczystość Trzech Króli to jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich. Jest obchodzone od IV wieku i przypomina trzech mędrców ze Wschodu Kaspra, Melchiora i Baltazara, którzy przybyli do Betlejem, by złożyć hołd nowonarodzonemu Jezusowi uznając w ten sposób jego boskość. W Polsce 6 I jest dniem wolnym od pracy. W Kościele kapłan święci tego dnia kredę, którą potem wierni piszą na drzwiach swojego domu trzy pierwsze litery królewskich imion – K+M+B i aktualną datę. Taki napis na drzwiach, to znak rozpoznawczy katolickiego domu. W święto Trzech Króli od najdawniejszych czasów chodzili po domach kolędnicy przebrani za królów i ten zwyczaj przetrwał w wielu miejscowościach aż do naszych czasów. W dawnej Polsce dzień Trzech Króli był zakończeniem tzw. godów, czyli świątecznego rodzinnego ucztowania i zapraszania gości, a jednocześnie stanowił początek hucznych zabaw karnawałowych. Podobnie jest w czasach współczesnych. W styczniu bawią się w Polsce wszyscy; dzieci na zabawach choinkowych, młodzież na dyskotekach i tradycyjnych studniówkach (2), dorośli na zabawach i balach organizowanych przez różne instytucje.

21 I – Dzień Babci

22 I – Dzień Dziadka

Dzień Babci i Dziadka nie ma w Polsce zbyt długiej tradycji. Spopularyzowały go w połowie lat sześćdziesiątych XX w. środki masowego przekazu. Obecnie ten dzień jest szczególnie uroczyście obchodzony w przedszkolach i szkołach, w klasach młodszych, gdzie przygotowuje się programy artystyczne i organizuje się spotkania z babciami i dziadkami.

22/23 I – Rocznica wybuchu Powstania Styczniowego

Rocznica powstania styczniowego, które wybuchło w nocy z 22 na 23 I 1863 r. to jedna z ważnych rocznic narodowych. Dawniej obchodzona była bardzo uroczyście, zwłaszcza w okresie międzywojennym, kiedy żyli jeszcze uczestnicy tego powstania. Obecnie obchody ograniczają się do okolicznościowych audycji telewizyjnych ( i to nie zawsze) artykułów w prasie, informacji w gazetkach szkolnych it.p.

LUTY

2 II – Święto Ofiarowania Pańskiego – Matki Boskiej Gromnicznej

2 II to dzień Ofiarowania Pańskiego, w tradycji polskiej nazywany powszechnie świętem Matki Boskiej Gromnicznej. Jest to święto kościelne, wspomnienie pewnego wydarzenia, które miało miejsce w 40 dni po narodzeniu Chrystusa. W tym dniu Maryja, matka Jezusa, zgodnie z ówczesnym obyczajem izraelskim przyniosła do świątyni jerozolimskiej swojego, nowonarodzonego syna, by go ofiarować Panu Bogu, a sama poddała się obrzędowi Oczyszczenia.

W kościele katolickim od najdawniejszych czasów święci się w tym dniu świece, które potem wierni zanoszą do domu i zapalają w chwilach zagrożenia, a przede wszystkim w chwili śmierci członka rodziny. Świeca ta miała również chronić przed uderzeniem pioruna – gromu, stąd jej nazwa – gromnica i nazwa święta – Matki Boskiej Gromnicznej.

14 II – Dzień Zakochanych – Walentynki

Dzień Zakochanych popularnie zwany „walentynkami” to zupełnie nowy zwyczaj, który przywędrował do Polski z państw zachodnich i ze Stanów Zjednoczonych na początku lat 90-tych XX w. Stał się w pewnym sensie symbolem amerykanizacji życia po obaleniu komunizmu i dlatego duża część społeczeństwa (zwłaszcza tego starszego) nie akceptuje tego święta. „Walentynki” zostały spopularyzowane przez środowiska marketingowe i handlowe, bo wiąże się to z produkcją i sprzedażą dużej ilości gadżetów, pocztówek kwiatów i upominków, którymi zakochani obdarowują się w tym dniu. Nazwa „Walentynki” pochodzi od imienia patrona wszystkich zakochanych biskupa Walentego, żyjącego w III w. w starożytnym Rzymie.

Druga połowa lutego – Ostatki

W drugiej połowie lutego kończy się zwykle karnawał, chociaż zdarza się to czasem wcześniej, a czasem nieco później, w zależności od tego, kiedy zaczyna się Wielki Post. Ostatnie dni karnawału tzw. Ostatki zaczynają się od Tłustego Czwartku, czyli ostatni czwartek karnawału i trwają do wtorku włącznie. Tłusty Czwartek, czyli ostatni czwartek karnawału zawdzięcza swoja nazwę tłustym potrawom, które należy w tym dniu jeść. Polska tradycja nakazuje, by były to przede wszystkim pączki. Każdy musi w tym dniu zjeść przynajmniej jednego pączka. W przeciwnym razie nie będzie mu się w życiu wiodło. Zgodnie z tradycją kolejne dni, aż do wtorku, również należy wykorzystać na dobre jedzenie i dobrą zabawę, bo od środy zaczyna się Wielki Post. W dawnej Polsce odbywały się w tym czasie bardzo huczne kuligi (3), wesela chrzciny, zaręczyny i inne zabawy. Obecnie, Polacy spędzają ostatnie dni karnawału najczęściej w domu, na małych, kameralnych spotkaniach towarzyskich.

Środa Popielcowa

To pierwszy dzień Wielkiego Postu. W tym dniu obowiązuje ścisły post, a w kościołach odprawia się nabożeństwo pokutne, podczas którego kapłan posypuje głowy wiernych popiołem. Stąd też wywodzi się nazwa tego dnia – Popielec lub Środa Popielcowa.

MARZEC

8 III – Międzynarodowy Dzień Kobiet

Obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet nigdy nie miały w Polsce społecznego poparcia. 8III nigdy nie był dniem wolnym od pracy, ale w okresie PRL- -u w szkołach i zakładach pracy odbywały się w tym dniu obowiązkowe akademie i spotkania, podczas których wręczano kobietom symboliczny kwiatek i ewentualnie drobny upominek. Po 1989 r. Dzień Kobiet jako jeden z reliktów epoki komunizmu został przez społeczeństwo odrzucony i obecnie niewielu już pamięta, że kiedyś było takie święto.

21 III – Pierwszy Dzień Wiosny

W tradycji polskiej pierwszy dzień kalendarzowej wiosny był zawsze świętem młodości. Do naszych czasów przetrwał zwyczaj przygotowywania na ten dzień słomianej lub szmacianej kukły – Marzanny, którą następnie młodzież niesie nad wodę i topi. Jest to symbolem wypędzenia zimy i wszelkiego zła, jakie ona przynosi. Całkiem niedawno, bo pod koniec XX w. pojawił się nowy zwyczaj; młodzież ucząca się wagaruje w tym dniu, tzn. nie idzie do szkoły tylko na spacer, do kina, do parku it.p. Pojawiła się nawet nowa nazwa tego dnia – Dzień Wagarowicza.

KWIECIEŃ

Kwiecień w Polsce kojarzy się przede wszystkim z Wielkanocą. Wielkanoc czyli święto Zmartwychwstania Pańskiego to najważniejsze święto wszystkich chrześcijan. Jest to święto tzw. ruchome, którego datę ustala się na podstawie faz księżyca między 25 III a 25 IV. Bogate, wielkanocne obrzędy zaczynają się w Polsce w Niedzielę Palmową, ostatnią niedzielę Wielkiego Postu. Tego dnia wspomina się w kościele uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy. Wierni przynoszą do kościoła palmy, ponieważ kiedyś mieszkańcy Jerozolimy witali Jezusa rzucając mu pod nogi palmowe liście. Polskie palmy wielkanocne robione są z zasuszonych kwiatów, zbóż, traw i innych roślin. Są często prawdziwym arcydziełem sztuki ludowej. Wypełniają przed świętami wszystkie targowiska i stanowią ozdobę wielkanocnego stołu w każdym, polskim domu. Po Niedzieli Palmowej zaczyna się Wielki Tydzień, w którym kiedyś każdy dzień miał swoje przeznaczenie i związane z tym zwyczaje. Obecnie, dopiero w Wielki Czwartek zaczynają się przygotowania do uroczystości Wielkiej Nocy. Tego dnia zaczynają się również tygodniowe ferie świąteczne w szkołach.

Wielki Czwartek to dzień ostatniej wieczerzy Jezusa z uczniami, dzień ustanowienia Eucharystii i kapłaństwa. Do naszych czasów przetrwał w Kościele obrzęd przypominający tamte wydarzenia sprzed 2 tysięcy lat. W czasie nabożeństwa wielkoczwartkowego kapłan umywa nogi 12 biedakom i całuje je, tak jak uczynił Pan Jezus w Wieczerniku. Jest to piękny przykład pokory Kościoła i jego służebnej roli w stosunku do człowieka. Czynność tę wykonywali kiedyś także królowie i magnaci.

Wielki Piątek to rocznica męczeńskiej śmierci Chrystusa. W kościołach pojawiają się symboliczne groby, które w Polsce maja długą i patriotyczną tradycję. Były i są często dziełem sztuki wybitnych artystów. W okresie rozbiorów, wojen i powstań narodowych stwarzały możliwość wyrażenia uczuć patriotycznych i buntu przeciwko zniewoleniu. Od najdawniejszych czasów również w Wielki Piątek odprawiana była szczególnego rodzaju Droga Krzyżowa połączona często z wystawieniem widowiska pasyjnego opowiadającego o Męce Pańskiej. Do naszych czasów przetrwał ten zwyczaj między innymi w Kalwarii Zebrzydowskiej koło Wadowic, gdzie od stuleci o.o. Bernardyni z miejscowego klasztoru przygotowują widowisko pasyjne pod gołym niebem, w specjalnie do tego celu przygotowanym terenie. Jest to fenomen na skalę europejską.

Liturgia wielkopiątkowa kończy się adoracja krzyża i całonocnym czuwaniem przy grobie Chrystusa.

Wielka Sobota to dalszy ciąg żałoby. Tradycja polska nakazuje w tym dniu modlitwę przy grobie Chrystusa i święcenie pokarmów. Święcenie pokarmów to cały rytuał, który od wieków jest niezmienny, z tą tylko różnicą, że kiedyś gospodyni niosła do kościoła ogromny kosz wypełniony wszystkim, co zostało przygotowane do jedzenia na święta, a obecnie są to małe koszyczki, do których wkłada się symboliczne ilości pożywienia. Zawsze jednak musi tam być jajko, chleb, sól, chrzan, kiełbasa, babka, no i obowiązkowo baranek i pisanka (czyli malowane jajko).

W Wielką Sobotę późnym wieczorem odprawia się w kościołach nabożeństwo kończące okres żałoby. W czasie tego nabożeństwa odbywa się między innymi poświęcenie ognia i wody oraz odnowienie chrztu.

Wielka Niedziela zaczyna się w Polsce biciem dzwonów i uroczystym nabożeństwem o świcie. Nabożeństwo to nazywa się rezurekcją i zawsze ściąga tłumy wiernych, ponieważ tego dnia idą do kościoła nawet tacy, którzy bardzo rzadko tam bywają. Po rezurekcji polska rodzina zasiada do wielkanocnego śniadania, które zaczyna się od modlitwy i dzielenia się poświęconym jajkiem. Niezbędnym składnikiem wielkanocnego śniadania jest biały barszcz z kiełbasą, jajkiem i chrzanem. Mimo radości płynącej z faktu zmartwychwstania Chrystusa, tradycja polska zakazuje urządzania w tym dniu hucznych zabaw i wesel. Tego dnia dozwolone są tylko spotkania rodzinne, spacery, i odwiedzanie grobów bliskich zmarłych. Swawole zaczynają się w Poniedziałek Wielkanocny z samego rana. Staropolski obyczaj nakazuje w tym dniu (nie wiadomo dlaczego) polewać wodą wszystkich znajomych. Ten zupełnie świecki zwyczaj, zwany powszechnie śmingusem-dyngusem, jest bardzo skrupulatnie przestrzegany przede wszystkim przez męską część młodzieży, która od wczesnego ranka czatuje z konewkami i różnymi sikawkami na przechodzące dziewczyny.

10 IV – Rocznica katastrofy pod Smoleńskiem

W 2010r. w kalendarzu polskich świąt i rocznic narodowych pojawiła się nowa data – 10 kwietnia. Tego dnia w pobliżu Smoleńska rozbił się polski samolot rządowy z 96-oma osobami na pokładzie. Wszyscy zginęli. Był wśród nich Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński i jego małżonka Maria, generałowie, dowódcy wszystkich formacji wojskowych w Polsce, posłowie, senatorowie, duchowni różnych wyznań, reprezentanci różnych instytucji państwowych i organizacji społecznych. Zarówno miejsce zdarzenia (4) jak i niewyjaśnione wciąż okoliczności katastrofy spowodowały, że Polacy nie mogą o tej tragedii zapomnieć. W środkach masowego przekazu trwa publiczna dyskusja na temat przyczyn katastrofy, 10 każdego miesiąca organizowane są tzw. marsze pamięci i czuwania modlitewne. Należy przypuszczać, że 10 IV pozostanie na zawsze dniem narodowej pamięci.

MAJ

1 V – Święto Pracy

To komunistyczne święto, znane chyba we wszystkich krajach w Europie, w Polsce było uroczyście obchodzone i celebrowane w okresie PRL. Po 1989 r. pozostało dniem wolnym od pracy, ale nie ma już w tym dniu obowiązkowych pochodów, manifestacji i festynów.

2 V – Dzień Flagi Rzeczpospolitej Polskiej

Jest to święto państwowe od 2004 r., ale nie jest to dzień wolny od pracy. Dzień 2 V został wybrany na święto flagi nie przypadkowo. 2 V 1945 r. żołnierze polscy zawiesili biało-czerwoną flagę na murach Berlina jako symbol zwycięstwa nad niemieckim faszyzmem. Ponadto, w okresie PRL-u 2 V, po uroczystościach 1-majowych zdejmowano pospiesznie biało-czerwone flagi z domów i ulic, żeby przypadkiem nie zostały tam do następnego dnia i nie przypomniały Polakom o zakazanym święcie narodowym – rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 V.

3 V – Dzień Konstytucji

3 V to jedno z dwóch najważniejszych świąt narodowych w Polsce. Jest to rocznica uchwalenia w 1791 r. konstytucji, nazywanej wtedy Ustawą Rządową. Była to pierwsza konstytucja w Europie, a druga na świecie (po Stanach Zjednoczonych) Polska była pierwszym państwem europejskim, które już w XVIII w. miało konstytucję opartą na demokratycznych zasadach. Konstytucja 3 Maja zapewniała bowiem wszystkim obywatelom równość wobec prawa, powszechny dostęp do szkół, gwarantowała wolność wyznania i zapowiadała zniesienie poddaństwa chłopów. Niestety, konstytucja ta obowiązywała tylko przez kilkanaście miesięcy. Konfederacja targowicka (1792 r.) a potem drugi i trzeci rozbiór Polski (1793r, 1795r.) uniemożliwiły próbę naprawy Rzeczypospolitej. Niemniej jednak Konstytucja 3 Maja pozostała w świadomości Polaków jako symbol wolności i suwerenności narodu. Pamiętano o niej w polskich domach przez wszystkie lata niewoli i po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. dzień 3V został ogłoszony świętem państwowym i narodowym. Po drugiej wojnie światowej zlikwidowano to święto, a obchody rocznicy Konstytucji 3 Maja były zakazane. Dopiero po upadku komunizmu 3 V znowu stał się dniem wolnym od pracy i świętem narodowym.

26 V – Dzień Matki

Historia tego święta na świecie sięga czasów starożytności. W Polsce dzień matki obchodzony jest od 1914 r. W tym dniu wszyscy wręczają swoim matkom kwiaty i drobne upominki. W szkołach i przedszkolach organizuje się spotkania w czasie których dzieci składają swoim matkom życzenia.

Koniec maja – Zesłanie Ducha Świętego – Zielone Świątki

Jest to święto kościelne, przypadające pięćdziesiątego dnia po Wielkanocy, a więc zwykle pod koniec maja. Tego dnia tradycja nakazuje dekorowanie domów i mieszkań zielenią, stąd też popularna nazwa tego święta – Zielone Światki.

CZERWIEC

1VI – Międzynarodowy Dzień Dziecka

Dzień dziecka obchodzony jest w Polsce od 1952 r. Tego dnia w szkołach, zamiast zajęć lekcyjnych, odbywają się różne imprezy sportowe, koncerty, przedstawienia teatralne itp. różne atrakcyjne zajęcia adresowane przede wszystkim do dzieci. Stało się także tradycją, że w dniu 1VI Sejm Rzeczypospolitej Polskiej udostępnia dzieciom swoje pomieszczenia. Przedstawiciele dzieci i młodzieży zasiadają tego dnia w ławach sejmowych i przedstawiają dorosłym swoje propozycje dotyczące funkcjonowania państwa.

Boże Ciało

Boże Ciało to ważne święto kościelne. Wypada w drugi czwartek po Zielonych Światkach i w Polsce jest dniem wolnym od pracy. Tego dnia po uroczystym nabożeństwie w kościele ulicami polskich wsi, miast i miasteczek przechodzą procesje eucharystyczne, w których najważniejszym elementem jest monstrancja z symbolicznym ciałem Chrystusa niesiona przez głównego celebransa uroczystości. Procesje zatrzymują się przy czterech ołtarzach, przygotowanych na ten dzień w różnych punktach danej miejscowości (czasem bardzo odległych od kościoła) gdzie czytane są cztery różne ewangelie. Uroczystość ta ma przypominać o nauczaniu Chrystusa i jego obecności nie tylko w życiu pojedynczego człowieka ale również w życiu publicznym.

Obchody Bożego Ciała są zjawiskiem charakterystycznym w polskiej kulturze i obyczajowości. Przygotowanie ołtarzy, zapewnienie porządku i bezpieczeństwa na trasie procesji wymaga ze strony lokalnej społeczności dużego zaangażowania, integruje tę społeczność, aktywizuje a nierzadko ujawnia także talenty artystyczne. Procesje są bowiem barwne, widowiskowe, mają bogatą oprawę muzyczną i jako takie przyciągają zawsze tłumy wiernych.

23 VI – Dzień Ojca

Dzień Ojca pojawił się w polskim kalendarzu w ostatnich latach XX w. jego obchody łączy się zwykle z obchodami Dnia Matki 26 V, tym bardziej, że około 23 VI w szkołach i przedszkolach jest zakończenie roku szkolnego i nie można organizować dodatkowych uroczystości.

SIERPIEŃ

1VIII – Rocznica Wybuchu Powstania Warszawskiego

Rocznica powstania warszawskiego jest w sposób szczególny obchodzona przez mieszkańców Warszawy. Powstanie warszawskie, które zaczęło się 1VIII 1944 r. skończyło się bowiem zagładą miasta. Niemcy zrównali Warszawę z ziemią, ocalały tylko nieliczne domy. Dlatego teraz, każdego roku 1VIII, poza ogólnopaństwowymi, oficjalnymi uroczystościami, w Warszawie o godz 17.00 (o tej godzinie zaczęło się powstanie) wyją syreny, biją dzwony, zatrzymują się na kilka minut samochody i przechodnie, milknie uliczny gwar. Tego dnia warszawiacy odwiedzają również kwaterę powstańczą na Cmentarzu Powązkowskim i uczestniczą w nabożeństwach żałobnych w waszawskich kościołach.

15 VIII – Święto Wojska Polskiego

Święto Wojska Polskiego jest obchodzone od 1923 r. W latach 1923-1947 nazywało się Dniem Żołnierza, w latach 1947-1992 Dniem Wojska Polskiego i było obchodzone 12 X, a od 1992 r. Jest to Święto Wojska Polskiego obchodzone znowu 15 VIII. Święto Wojska Polskiego jest jednocześnie rocznicą jednej z najsłynniejszych bitew świata, która przeszła do historii jako „cud nad Wisłą”. 15 VIII 1920 r. wojsko polskie dowodzone przez Józefa Piłsudskiego stoczyło pod Warszawą zwycięską bitwę z Armią Czerwoną. Zwycięstwo to miało ogromne znaczenie nie tylko dla Polski, ale również dla państw Europy Zachodniej. Zamykało bolszewikom drogę na zachód i uniemożliwiało tworzenie kolejnych republik sowieckich. Po II wojnie światowej wojna polsko-bolszewicka z 1920 r. stała się tematem zakazanym i dlatego na Dzień Wojska Polskiego wybrano inną datę, wiążącą się z bitwą pod Lenino – 12X. Po obaleniu komunizmu w Polsce przywrócono pamięć o bitwie warszawskiej i 15 VIII znowu stał się świętem Wojska Polskiego.

15 VIII – Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

15 VIII jest również świętem kościelnym zwanym popularnie świętem Matki Boskiej Zielnej. Jest to dzień wolny od pracy. Tego dnia wierni przynoszą do kościoła bukiety kwiatów i ziół do poświęcenia, stąd nazwa tego święta. Od wielu stuleci jest w Polsce zwyczaj sierpniowego pielgrzymowania do największego sanktuarium maryjnego na terenie Polski – w Częstochowie na Jasnej Górze. W pierwszej połowie sierpnia idą polskimi drogami tysiące pieszych pielgrzymów z różnych stron kraju, a nawet zza granicy. Wszyscy spotykają się 15 VIII na Jasnej Górze.

Druga połowa sierpnia – Dożynki

W drugiej połowie sierpnia w każdej jednostce administracyjnej w Polsce odbywają się tzw. dożynki, czyli uroczyste zakończenie żniw. Jest to bardzo stary, polski zwyczaj, którego najważniejszym elementem jest poświęcenie wieńca ze zbóż i chleba, a następnie uroczyste przekazanie ich najbardziej godnym reprezentantom danej społeczności. Kiedyś byli to królowie i panowie, obecnie wójt, starosta, wojewoda. Centralne dożynki odbywają się zwykle na Jasnej Górze. Każde dożynki to również okazja do różnych zabaw, festynów, koncertów.

31 VIII – Rocznica Podpisania tzw. Porozumienia Sierpniowego

31 VIII 1980 r. w Gdańsku zostało podpisane porozumienie między strajkującymi od wielu dni robotnikami a władzą komunistyczną. Stało się to początkiem powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i w dalszej perspektywie początkiem końca komunizmu nie tylko w Polsce, ale i w innych rajach okupowanych przez Związek Radziecki.

WRZESIEŃ

1 IX – początek roku szkolnego i rocznica agresji Niemiec na Polskę

1 IX zaczyna się w Polsce rok szkolny i jednocześnie obchodzi się rocznicę wybuchu II wojny światowej. 1 IX 1939 r. o świcie niemiecki statek zaatakował placówkę wojskową na Westerplatte koło Gdańska co było równoznaczne z rozpoczęciem wojny, jak się potem okazało, najbardziej krwawej w historii ludzkości.

17 IX – rocznica agresji Związku Radzieckiego na Polskę

17 IX 1939 r. Armia Czerwona wkroczyła w granice Rzeczypospolitej i zajęła jej wschodnią część, zgodnie z zawartym wcześniej tajnym porozumieniem między Niemcami a Związkiem Radzieckim. To tragiczne dla Polski wydarzenie było w okresie PRL-u wymazywane zarówno z pamięci Polaków jak i podręczników historii. Dopiero po 1989 r. pojawiły się pierwsze oficjalne publikacje na ten temat. Obecnie przypomina się to wydarzenie każdego roku 17 IX ( i nie tylko).

PAŹDZIERNIK

14 X – Dzień Edukacji Narodowej (Dzień Nauczyciela)

Nauczyciele w Polsce, podobnie jak w innych krajach świata mają swoje święto, które obecnie nazywa się Dniem Edukacji Narodowej. Wcześniej nazywało się po prostu Dniem Nauczyciela i było obchodzone 20 XI. Data 14 X pojawiła się w 1972 r. a nazwa Dzień Edukacji Narodowej w 1982 r. Od tego czasu jest to również dzień wolny od zajęć lekcyjnych. W szkołach odbywają się jedynie uroczyste spotkania, akademie, koncerty. Nauczyciele otrzymują w tym dniu kwiaty, nagrody i inne wyrazy uznania.

14 X to jednocześnie rocznica powstania w 1772 r. Komisji Edukacji Narodowej. Było to pierwsze w Europie ministerstwo oświaty, pierwsza tego typu instytucja świecka powołana do zreformowania polskiego szkolnictwa. Reformy, które przeprowadziła Komisja Edukacji Narodowej w latach 1772 – 1795, (np. oddzielenie szkolnictwa od Kościoła, wprowadzenie języka polskiego jako wykładowego, powszechny dostęp do szkół) stawiają Polskę w czołówce państw europejskich i świadczą o niezwykłej mądrości ludzi, którzy tę instytucję tworzyli. Dlatego właśnie 14 X jest w Polsce Dniem Edukacji Narodowej.

LISTOPAD

1XI – Wszystkich Świętych

2XI – Dzień Zaduszny

W polskiej tradycji dzień Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny wiążą się w jedno ważne święto poświęcone zmarłym.

Dzień Wszystkich Świętych obchodzony był już w czasach wczesnego chrześcijaństwa i początkowo poświęcony był tylko świętym męczennikom, a dopiero potem rozszerzono to na wszystkich świętych kościoła katolickiego.

1XI był w Polsce zawsze dniem wolnym od pracy, ale w okresie PRL-u nadano mu świecki charakter i nazwano Świętem Zmarłych. Od 1989r. Znowu jest Dniem Wszystkich Świetych.

Tego dnia Polacy tłumnie odwiedzają cmentarze, zapalają na grobach znicze i kładą kwiaty. Żeby dotrzeć na groby swoich bliskich pokonują często bardzo duże odległości.

2XI jest dniem pracy, ale tradycja kościelna nakazuje w tym dniu wspominać wszystkich zmarłych i modlić się za nich, dlatego również w tym dniu Polacy odwiedzają cmentarze.

11 XI – Dzień Niepodległości

11XI jest świętem narodowym Polaków obchodzonym zawsze bardzo uroczyście. Jest to rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. Data 11XI jest umowna. Nic szczególnego się w tym dniu nie wydarzyło. Polska „wybijała się” na niepodległość od początku I wojny światowej, a w 1918 r. pojawiła się możliwość tworzenia polskiej administracji. Należało więc wybrać jakąś datę, którą można byłoby uznać za pierwszy dzień odrodzonego państwa polskiego.

Wybrano przyjazd do Warszawy Józefa Piłsudskiego, któremu po zwolnieniu z niemieckiego więzienia przekazano w Polsce całą władzę i upoważniono do tworzenia instytucji państwowych. Było to 11 XI 1918 r. Od tego czasu ten dzień jest świętem narodowym. W okresie II wojny światowej i w okresie PRL-u był to święto zakazane i jego obchody organizowane były potajemnie przez konspiracyjne organizacje społeczne i polityczne. Od 1989 r. 11XI znów jest oficjalnym świętem narodowym.

30 XI – „Andrzejki”

„Andrzejki” to popularna nazwa zabaw i wróżb organizowanych w Polsce 29 lub 30 XI. Nazwa ta pochodzi od imienia świętego Andrzeja, któremu poświęcony jest dzień 30 XI. Zabawy andrzejkowe są ostatnimi zabawami przed rozpoczynającym się adwentem (5). Kiedyś wróżby andrzejkowe miały charakter wyłącznie matrymonialny i przeznaczone były dla dziewcząt. Obecnie, zabawy te gromadzą młodzież obojga płci. Najbardziej popularną wróżbą w andrzejkowy wieczór jest próba odczytywania przyszłych losów na podstawie kształtu plastra wosku wylanego na zimną wodę.

29 XI – Rocznica Powstania Listopadowego

29 XI 1830 r. wybuchło w Warszawie pierwsze zbrojne powstanie przeciwko zaborcom, a zwłaszcza przeciwko rosyjskiemu zniewoleniu. Powstanie trwało kilka miesięcy i zakończyło się klęską Polaków. Wielu historyków nazywa to powstanie wojną polsko- rosyjską, ponieważ zarówno po stronie rosyjskiej jak i polskiej brało w nim udział regularne wojsko. Obecnie, rocznica Powstania Listopadowego jest nieco zapomniana. Jej obchody ograniczają się do rzadkich, okolicznościowych publikacji w środkach masowego przekazu.

GRUDZIEŃ

4 XII – „Barbórka”

„Barbórka” to górnicze święto przypadające w dzień św. Barbary – patronki górników i żeglarzy. Obchody górniczego święta maja w Polsce długą i bogata tradycję. Dotyczy to przede wszystkim Śląska, gdzie odświętne, czarne mundury górnicze na ulicach, paradne czaka z pióropuszami i nieodłączne orkiestry dęte dodają tym uroczystościom splendoru i stwarzają niepowtarzalny nastrój. W całym kraju w szkołach organizuje się w tym dniu bardzo często spotkania z górnikami (lub ludźmi morza) i upowszechnia się wiedzę o górnictwie (albo żeglarstwie).

6XII – Dzień Św. Mikołaja

Dzień św. Mikołaja nazywany popularnie „mikołajkami” kojarzy się w Polsce przede wszystkim ze zwyczajem obdarowywania dzieci (i nie tylko dzieci) prezentami. Zwyczaj ten istnieje w Polsce od bardzo dawna, ale postać świętego uległa w XX w. pewnemu „zeświecczeniu”. Prawdziwy święty Mikołaj był biskupem, patronem podróżnych i uczonych, opiekunem ubogich i dzieci, natomiast ten, który obecnie pojawia się 6 XII na ulicach miast i w supermarketach jest śmiesznym staruszkiem w czerwonym kubraczku i z białą brodą. Wmawia się również dzieciom, że ten Mikołaj mieszka w Laponii i jeździ sankami ciągniętymi przez renifery. Był nawet taki okres w czasach komunistycznych, że próbowano św. Mikołaja nazywać Dziadkiem Mrozem ale w Polsce ten eksperyment się nie udał. Mimo wszystko święty Mikołaj pozostał świętym i 6 XII przychodzi do szkół i przedszkoli, jak przystało na biskupa, z pastorałem w reku, często nawet w towarzystwie anioła i rozdaje dzieciom prezenty.

13 XIII – rocznica stanu wojennego

13 XII 1981r. Na rozkaz gen. Wojciecha Jaruzelskiego, ówczesnego sekretarza PZPR wprowadzono w Polsce stan wojenny. Wprowadzenie stanu wojennego było właściwie wypowiedzeniem wojny własnemu narodowi i zmieniło życie wielu milionów obywateli. Aresztowano i uwięziono wiele tysięcy najaktywniejszych działaczy „Solidarności”, wprowadzono cenzurę, zlikwidowano wszystkie niezależne wydawnictwa i organizacje społeczne.

Obecnie rocznica tamtych wydarzeń nasuwa bardzo smutne wspomnienia. Prawie w każdej, polskiej rodzinie był ktoś, kto na własnej skórze odczuł skutki stanu wojennego, dlatego pamięć o tych wydarzeniach jest wciąż żywa, przynajmniej wśród tej bardziej patriotycznej części polskiego społeczeństwa.

24 XII – Wigilia Bożego Narodzenia

Dla każdego Polaka wieczór wigilijny zawsze był i jest szczególny i wyjątkowy. Od IV w. Kościół uroczyście obchodzi pamiątkę narodzin Chrystusa w dniu 25 XII. Polacy natomiast od najdawniejszych czasów szczególnie uroczyście obchodzą wigilię (6) tego wydarzenia czyli 24 XII.

Tego dnia wieczorem,kiedy na niebie zabłyśnie pierwsza gwiazdka, polska rodzina zasiada do uroczystej wieczerzy, która zaczyna się od wspólnej modlitwy i dzielenia się opłatkiem. Jest to zwyczaj znany tylko w Polsce i przestrzegany przez Polaków w każdej sytuacji i okolicznościach. Ponadto, przy polskim wigilijnym stole zawsze musi być jedno miejsce przeznaczone dla niespodziewanego gościa, wędrowca, bezdomnego. Tego wieczoru nikt nie może być samotny i nikomu nie można odmówić gościny. Noc Bożego Narodzenia jest według dawnych wierzeń nocą cudów. Tej nocy zwierzęta mówią ludzkim głosem, woda w rzekach zamienia się w wino, a nawet jak pisze XVIII-wieczny poeta w znanej kolędzie „ogień krzepnie i blask ciemnieje”. Dlatego obrzędowość wigilijna w Polsce ma bardzo bogata i długą tradycję.

Na wigilijnym stole musi być przede wszystkim siano (nowonarodzony Chrystus został złożony w żłobie na sianie) oraz duża ilość potraw. Liczba potraw w różnych regionach kraju jest różna. Najczęściej powtarza się liczba 12, tyle ile jest miesięcy w roku. Tradycja nakazuje, żeby potrawy wigilijne były postne, tzn. bezmięsne. Najważniejszą potrawą jest barszcz czerwony z uszkami lub zupa grzybowa albo rybna. Musi być również śledź w oleju, ziemniaki i obowiązkowo karp przyrządzony na różne sposoby. Tego wieczoru jada się również kapustę z grochem i grzybami, racuchy i koniecznie kutię (7), albo przynajmniej kluski z makiem lub makowiec. Jedzenie maku w wigilijny wieczór, według ludowych wierzeń, zapewnia człowiekowi mnogość dobrodziejstw w następnym roku.

Po wieczerzy wigilijnej przychodzi czas na wyjmowanie spod choinki prezentów, które tam leżą od początku wieczoru. Na tę chwilę czekają niecierpliwie przede wszystkim dzieci.

Zakończeniem wigilijnego wieczoru jest uroczyste nabożeństwo w kościele, które nazywa się pasterką i jest odprawiane o północy. Na pasterkę, podobnie jak na rezurekcję w Wielką Niedzielę idą lub jadą nawet tacy, którzy rzadko bywają w kościele.

25XII – Boże Narodzenie

Pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia jest w Polsce dniem odpoczynku i spotkań rodzinnych, ale bez hucznych zabaw. Tego dnia wieczorem zaczyna się zwykle kolędowanie.

26 XII – Dzień św. Szczepana

Jest to drugi dzień Bożego Narodzenia, w którym Kościół przypomina postać pierwszego męczennika za wiarę w Chrystusa – Świętego Szczepana.

Dawniej, rankiem tego dnia obsypywano się ziarnem zbóż na szczęście. Obecnie, w tym dniu odbywają się zwykle większe, rodzinne uroczystości takie jak wesela i chrzciny oraz zabawy, które są już początkiem karnawału.

31 XII – Sylwester

Ostatni dzień w roku nazywa się w Polsce po prostu Sylwestrem. Nazwa pochodzi od imienia trzech papieży – Sylwestra I, Sylwestra II i Sylwestra III, których kościół katolicki wspomina w tym dniu. Od najdawniejszych czasów tego dnia wieczorem zaczynają się huczne zabawy, bale, prywatki w czasie których Polacy podobnie jak wszyscy inni ludzie na całym świecie uroczyście witają nowy rok.

KOMENTARZ

Polskie słowo kalendarz pochodzi z jęz. łacińskiego, w którym calendae znaczy pierwszy dzień miesiąca. W Polsce kalendarze znane były już w średniowieczu. Opracowywano je z języku łacińskim głównie w celu oznaczenia świąt kościelnych. Pierwszy kalendarz w języku polskim ukazał się w 1516r. Od tego czasu ukazywały się najrozmaitsze kalendarze duże i małe, „domowe” i „gospodarskie”, „dokładne” i „zabawiające” itd.

Niniejszy kalendarz, jeśli takim mianem można określić ten zbiór informacji, adresowany jest do Polaków mieszkających poza granicami Polski, a zwłaszcza do młodzieży i nauczycieli szkół polonijnych.

Kalendarz zawiera podstawowe informacje o najważniejszych polskich świętach i zwyczajach. Informacje te mogą być przydatne zarówno w zorganizowaniu szkolnej uroczystości jak i w przygotowaniu się do różnych egzaminów i sprawdzianów wiedzy z zakresu znajomości polskiej kultury i obyczajowości.

—————————————————————————————————————————————————

(1) Kolędowanie – stary, polski obyczaj, znany od czasów średniowiecza a polegający na tym, że w okresie Świąt Bożego Narodzenia chodzą od domu do domu grupy młodych ludzi (najczęściej dzieci) śpiewając kolędy i wygłaszając różne wierszowane życzenia. Dawniej kolędnicy byli często przebrani za różne postacie biblijne n.p. pastuszków, Trzech Króli, aniołów i obowiązkowo króla Heroda, któremu śmierć obcinała głowę. Często również nosili ze sobą dużą, świecącą gwiazdę albo imitację jakiegoś zwierzęcia; kozy, tura lub niedźwiedzia.

(2) Studniówka – tradycyjny bal organizowany przez uczniów klas maturalnych na 100 dni przed maturą.

(3) Kulig – przejażdżka saniami połączona z różnymi zabawami.

(4) Katastrofa wydarzyła się niedaleko polskiego cmentarza wojskowego w Katyniu, gdzie w kwietniu 1940 r. Na rozkaz Stalina funkcjonariusze NKWD wymordowali kilkanaście tysięcy polskich oficerów, lekarzy i profesorów. Delegacja polska z prezydentem Kaczyńskim na czele leciała tam, by w 70-tą rocznicę tej zbrodni złożyć hołd ofiarom stalinowskiego terroru.

(5) Adwent – w obrządku kościoła katolickiego jest to okres 4 tygodni poprzedzających Boże Narodzenie. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „adventus” tzn. przyjście.

(6) Wigilia to dzień poprzedzający inny dzień albo jakieś wydarzenie. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „vigilia” tzn. czuwanie.

(7) Kutia potrawa znana przede wszystkim we wschodniej części Polski, przyrządzana z ziaren przenicy, maku, miodu i bakalii.

 

Alicja Omiotek

Lublin

Udostępnij na: