W zwycięskiej bitwie Powstania Styczniowego pod Żyrzynem stoczonej 8 sierpnia 1863 roku jednym z uczestników był płk. Tytus O′Byrn ps. „Grzymała”. Kim był ów powstaniec, pułkownik o obcym nazwisku, który walczył w szeregach powstańczych oddziałów?
W zapisach powstańczych odnajdujemy nazwisko O′Byrn de Lacy. Jest to jednak zbieżne nazwisko. Chodzi bowiem o rodzinę osiadłą w Grodzieńszczyźnie którzy nie brali udziału w powstaniu. Dużo światła na temat powstańca płk. Tytus O′Byrn ps. „Grzymała” rzuciła pani Katarzyna Gmerek opisując tą postać w artykule pt. płk. Tytus O′Byrn z Irlandki, powstaniec 1863 roku, zamieszczonego w Roczniku Towarzystwa Irlandzko-Polskiego.
Przodkowie naszego bohatera pochodzili z Irlandii. W 1690 roku w Irlandii wprowadzono prawo dyskryminujące katolików, w tym zakazie służby w armii nawet w stopniu szeregowego. To spowodowało masową emigrację Irlandczyków do różnych armii w Europie. Wśród nich byli bracia John (osiadły w Saksonii), Henry (w Portugalii) oraz James, który przybył do Polski. W 1729 roku Jemes O′Byrn kapitan gwardii królewskiej wziął ślub w Warszawie z francuską panną Marianna Durcaux de Urcant. Najprawdopodobniej wszyscy późniejsi O′Byrnowie polscy wywodzą się od jego najstarszego syna Jerzego O′Byrn (1732-1790), późniejszego pułkownika Wielskiego Księstwa Litewskiego. W 1801 roku Jan O′Byrn zakupił folwark Hwoźnicę i Brodiatyń koło Brześcia. Swój majątek nazwał Irlandka. W tym samym roku Irlandia trafiła na łamy gazet polskich z powodu Unii i likwidacji Parlamentu Irlandzkiego. Można domyślać się, że O′Byrnowie doszli do wniosku, że spadli „z deszczu pod rynnę”, emigrując z jednego podbitego kraju do drugiego.
Irlandka to obecnie wieś Orlanka położona w obwodzie brzeskim, rejonie małoryckim, 10 km na wschód od Miedny. W słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wieś figurowała pod nazwą Irlandka (albo Irlanka-Bodziatyn). Były to dobra ziemskie o powierzchni 2127 (ok. 2300 ha), należących do kilku właścicieli.
Nasz bohater Tytus O′Byrn s. Feliksa (dziad Jan) urodził się 4 stycznia 1839 roku w Irlandce. Inne zapisu wspominają o Brześciu (zapewne w celu uniknięcia błędu co do kraju urodzenia). Jako 11-letni chłopiec trafił do szkoły wojskowej Korpusu Kadetów w Petersburgu. Po ukończeniu Korpusu Kadetów jako porucznik służył w piechocie, po czym dostał się do Akademii Sztabu Generalnego, którą ukończył jako kapitan w 1862 roku.
W maju 1863 roku Tytus O′Byrn wstąpił do oddziału generała „Kruka” Heydenreicha i brał udział w bitwie pod Żyrzynem. Na krótko był naczelnikiem wojennym województwa podlaskiego. Jego kariera powstańcza została zakończona po bitwie pod Kockiem (25 grudnia 1863r.) gdzie został ranny w nogę. Pojawiające się w literaturze poszlaki jakoby walczył w oddziale Żuawów Śmierci nie zostały potwierdzone, choć był tam oficer o takim pseudonimie. Józef Geresz w swojej pracy Z dziejów Podlasia pisze: „Tego dnia pojawił się pod Piszczacem na czele swego 30-osobowego oddziału były kpt. wojsk ros. Tytus O`Byrn ps. Grzymała. Nazwał ich gwardią narodową, ponieważ miał przeważnie ludzi wysokiego wzrostu”. Na początku 1864 roku wyjechał za granicę. Przebywał w Kanadzie, a od 1866 roku w Paryżu. Tam był nauczycielem muzyki, studiował w konserwatorium w klasie fortepianów. Po wybuchu wojny francusko-pruskiej wstąpił do wojska i brał udział w walkach z Prusami. Wolnościowe ideały ten bohater wpojone miał od urodzenia. Pisał on, że „Polacy gotowi są do krzewienia sprawy wolności narodów zawsze i wszędzie”. Po kilku latach powrócił do kraju i osiadł w Galicji. Tam był pierwszym prezesem Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Zmarł 11 marca 1897 roku.
Wojciech Kobylarz,
Terespol
Powiązane artykuły:
