29.08.2014 r. w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie odbyła się Konferencja „Związek Obrońców Wolności – nieznana karta historii Brześcia” zorganizowana przez Forum Polskich Inicjatyw Lokalnych Brześcia i Obwodu Brzeskiego . Konferencja podsumowała kolejny etap prac badawczych uczniów oraz nauczycieli Polskiej Szkoły Spolecznej im. I. Domeyki na temat historii tajnej polskiej młodzieżowej organizacji Związek Obrońców Wolności działającej w Brześciu i na obszarze Polesia. Walczyła ta organizacja o prawa człowieka na ziemiach wcielonych do ZSSR po drugiej wojnie światowej w latach 1945 –1948. Dowódcą został wybrany Zygmunt Stachowicz, ps. „Żmudzin”, zastępcami – Leonard Konikiewicz, ps. „Topola” oraz Ryszard Snarski, ps. „Soroka”, duchownym opiekunem ZOW był ks. Wacław Jaziewicz, ps. „Żuraw”. Celem organizacji było ratowanie polskości na tych terenach przed rusyfikacją, bolszewizmem i wynarodowieniem, szerzenie świadomości narodowej, utrwalanie wartości polskiej kultury, organizowanie nauczania polskiego języka i historii. Działacze ratowali polskie pamiątki, krzyże, miejsca polskiej pamięci narodowej, wspomagali potrzebujących Polaków. ZOW nie stawiał przed sobą celów zbrojnych, gdyż nie widzał sensu takiej walki. ZOW działał w Brześciu, Kobryniu, Peliszczach, Baranowiczach, Nieświeżu, Horodcu, Załuziu, Kamieniu Litewskim. W szczytowym momencie swojej działalności liczył blisko 200 osób. Na skutek zdrady w lipcu 1948 roku działacze ZOW zostali aresztowani i skazani na 25 lagrów na Workucie i dalej na 5 lat pozbawienia praw obywatelskich. Tylko po śmierci Stalina w roku 1956 mogli wrócić do Brześcia. Część działaczy wyjechała do kraju, niektórzy pozostali na ziemi ojców.
Historia tej organizacji jeszcze utrzymuje „białe plamy”, dlatego, że ważniejsze źródła – akta śledcze członków ZOW z roku 1948 – pozostają niedostępne dla historyków z przyczyn prawno-politycznych. Wspomnienia członków ZOW stają się pod tym względem węgielnym kamieniem otwarzania tej nieznanej karty historii Brześcia. Uczniowie Polskiej Szkoły Społecznej im. I. Domeyki w ciągu lat 2007-2011 nagrali trzy filmy dokumentujące wspomnienia członków ZOW, zebrali bibliografię dotytącą historii ZOW, uczestniczyli w Programie Edukacyjnym IPN „Opowiem ci o wolnej Polsce”.
W konferencji wzięli udział nauczyciele oraz uczniowie PSS im. Domeyki, harcerze, liderzy Forum Polskich Inicjatyw Lokalnych Brześcia i Obwodu Brzeskiego, członek ZOW – Stanisław Selutin, córka członkini ZOW Ariadny Teleman – Lucja, wdowa po zastępcy ZOW Ryszardzie Snarskim – Ewa Snarska, bratanica członka ZOW – Danuta Zboinska, oraz inni członkowie rodzin. Ich wspomnienia podczas Konferencji uzupełniły obraz dziejów ZOW. Referat pt. „Związek Obrońców Wolności – nieznana karta historii Brześcia” wygłosiła mgr Hanna Paniszewa – nauczycielka historii PSS im. I. Domeyki w Brześciu.
Konferencja zorganizowana tuż przed nowym rokien szkolnym w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie wzmocmiła więź Polaków z Brześcia z Macierzą, także pomoże uczniom, nauczycielom, polskiej społeczności w Brześciu i Obwodzie Brzeskim lepiej zrozumieć dzisiejszą sytuację Polaków na Białorusi oraz przyczyni się do szerzenia zainteresowania historią Polaków w Brześciu i Obwodzie Brzeskim.
Dziękujemy wszystkim uczestnikom oraz Centrum Edukacyjnemu IPN za udostępnienie sali. Szczególne wyrazy wdzięczności kierujemy również do członków XIV Rajdu Katyńskiego, którzy sfinansowali przyjazd delegacji z Brześcia do Warszawy.
Hanna PANISZEWA
Powiązane artykuły:
