Baranowicze to miasto nie bardzo obfite w zabytki historyczne. Dwie wojny światowe spowodowały, iż stare budynki można tu policzyć na palcach. Wszystkie prawie istniejące obecnie pomniki powstały w okresie powojennym. Są poświęcone bohaterom i ofiarom Wojny Ojczyźnianej albo przywódcom komunistycznym.
Przed wybuchem II wojny światowej miasto wyglądało całkiem inaczej, niż dziś. Międzywojenne periodyki wydane w Baranowiczach informują o istnieniu co najmniej kilku pomników i grobów wojskowych z okresu walk o utrwalenie granic II RP. W niniejszym artykule postarałem się zebrać dostępne dane o tych nieistniejących obecnie pomnikach.
Najbardziej znanym z istniejących w okresie międzywojennym pomników był grób Nieznanego Żołnierza, znajdujący się w centrum miasta. O nim często znaleźć można wzmiankę czytając wspomnienia ludzi mieszkających w Baranowiczach w tamtych latach.
Żołnierza
Historia powstania pomnika jest następująca. 19 kwietnia 1920 roku, w rocznicę zdobycia Baranowicz przez oddziały polskie, na cmentarzu prawosławnym na zbiegu ul. Mickiewicza (ob. Lenina) i Szeptyckiego (ob. Sowieckiej) na środki społeczne wzniesiono pomnik Wolności. Jego poświęcenia dokonał ówczesny ksiądz dziekan Majewski w obecności gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.
W 1925 roku zdecydowano przekształcić ten pomnik na grób Nieznanego Żołnierza. Został powołany komitet budowy nowego pomnika na czele z burmistrzem Baranowicz Wacławem Terajewiczem. W wyniku losowania wydobyto zwłoki z cmentarza wojskowego obok koszar 9 dywizjonu artylerii konnej. 2 czerwca 1925 roku na specjalnym posiedzeniu Rady Miejskiej w obecności władz cywilnych i wojskowych losowano, gdzie zwłoki mają być pochowane. Uroczysty pogrzeb odbyło się 28 czerwca przy udziale duchowieństwa wszystkich wyznań. Na otwarcie grobu Nieznanego Żołnierza przyjechali generałowie Marian Januszajtis-Żegota, Jan Tabaczyński i Józef Rybak, dowódca DOK IX. Warto powiedzieć, iż grób Nieznanego Żołnierza w Baranowiczach odsłonięto jako drugi pomnik tego rodzaju w Polsce po warszawskim.
Od tej pory przy pomniku odbywały się defilady wojskowe w dnie 11 listopada i 3 maja z udziałem jednostek miejskiego garnizonu. W czasie uroczystości państwowych palił się tam znicz i stała warta honorowa. Oto jak wspominała pomnik Łucja Turowicz: «A gdzie teraz plac, ten Lenina plac, był grób Nieznanego Żołnierza, Orzeł Biały – taki cokół, a na nim Orzeł Biały. Zawsze defilady były na Dzień Niepodległości, na dzień Trzeciego Maja były wojskowe defilady, takie imprezy różne. Wojsko nasze wyszorowane, eleganckie, buty takie wyglancowane, czapki rogatywki. To się pamięta».
obok grobu Nieznanego
Żołnierza
Drugi pomnik powstał na terenie koszar im. T. Kościuszki. W dniach 27-29 września 1930 roku uroczyście obchodził dziesięciolecie powstania stacjonujący w Baranowiczach 9 dywizjon artylerii konnej (D. A. K.). W trakcie obchodów odsłonięto na placu koszarowym na środki oficerów i żołnierzy pomnik pierwszego dowódcy, podpułkownika Artura barona Buol. Podpułkownik Buol pochodził ze Szwajcarii, służył poprzednio w wojsku austriackim, zaś w 1918 roku wstąpił jako ochotnik do szeregów Wojska Polskiego. Został śmiertelnie ranny w 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Kościuszki. Widoczny jest
pomnik ppłk. Artura Buola
Przed jego pomnikiem odbywały apele wojskowe, na jego tle fotografowali się oficerowie, uczestnicy zawodów wojskowych oraz ważni goście odwiedzający koszary.
Wzmiankę o kolejnym grobie wojskowym znalazłem w kalendarzu wydanym w Baranowiczach w 1937 roku: «Przy ulicy Kolejowej (ob. Brzeskiej) znajdowała się osamotniona mogiła polskiego lotnika, który uciekając przed bolszewikami spadł
i na miejscu katastrofy został pochowany».
Niewielki cmentarz wojenny istniał obok koszar 9 D. A. K., na którym w latach 1919 – 1920 chowano zmarłych żołnierzy polskich. Dużo mogił poległych żołnierzy z pułków grodzieńskiego, białostockiego, wileńskiego, nowogródzkiego i mińskiego
znajdowało się na cmentarzu parafialnym.
Niestety, czas nie oszczędził polskich pomników wojskowych. Jako pierwsze zburzono grób Nieznanego Żołnierza oraz pomnik
ppłk. Buola, tuż po agresji radzieckiej we wrześniu 1939 roku. Na terenie koszar 9 D. A. K. stoją obecnie domy mieszkalne. Nie zachowały się też groby żołnierskie na cmentarzu katolickim. Zamiast nich postawiono jeden symboliczny grób.
DYMITR ZAGACKI
Powiązane artykuły:
