Stolin to miejscowość o bogatej historii i wyjątkowym położeniu. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1555 roku i znajduje się w Księdze Pomiarowej Księstw Pińskiego i Kleckiego. Niektóre znaleziska archeologiczne wskazują jednak na znacznie starsze korzenie osady, której ślady kultury materialnej odnaleziono na stromym brzegu Horynia. Już w XII i XIII wieku ziemie dzisiejszego rejonu stolińskiego należały do Księstwa Turowsko-Pińskiego, a od połowy XIV wieku przeszły pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W XVI stuleciu Stolin był już prywatnym miasteczkiem należącym do znamienitych rodów magnackich: Sołomereckich, Wiśniowieckich, Paców, Sołtanów, Skirmuntów i Stachowskich. Po unii lubelskiej z 1569 roku ziemie te znalazły się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Wiek XVII przyniósł brutalne zmagania pomiędzy ukraińskimi Kozakami, wspieranymi przez miejscową ludność prawosławną, a wojskami Rzeczypospolitej. Powstanie lat 1648–1649 zostało krwawo stłumione. Kolejna wojna, rosyjsko-polska z lat 1654–1667, ponownie nie oszczędziła regionu. W 1655 roku oddziały rosyjskie pod dowództwem księcia Dymitra Wołkońskiego zdobyły i spaliły Stolin, który wówczas liczył około trzystu mieszkańców i obejmował zaledwie kilkadziesiąt domów.
Wiek XVIII upłynął pod znakiem licznych wojen i powolnego upadku Rzeczypospolitej, co miało niekorzystny wpływ na rozwój Stolina. Dopiero pod koniec tego stulecia miasteczko zaczęło się odradzać. W latach 1792–1793 stało się centrum powiatu Zapin w województwie brzeskim. Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku Stolin znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego i od 1795 roku pełnił funkcję ośrodka administracyjnego w powiecie pińskim guberni mińskiej.
W 1886 roku w miasteczku znajdowało się 121 gospodarstw, w których żyło 815 osób. Miejscowość posiadała cerkiew, synagogę, domy modlitwy, kaplicę, urzędy, szkołę, stację pocztową, gorzelnię, zakład herbaciany, karczmę i dwadzieścia sklepów. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, hodowlą zwierząt, rybołówstwem i pracą w lesie. Do końca XIX wieku liczba gospodarstw wzrosła do 250, a populacja osiągnęła 3300 osób. Na początku XX wieku było już 471 domostw i 4700 mieszkańców. Rozwój przyspieszył dzięki budowie linii kolejowej Łuniniec–Równe, która stała się impulsem gospodarczym dla całego regionu. Nie bez znaczenia było również sąsiedztwo majątku Radziwiłłów w Mańkowiczach, gdzie w 1885 roku założono park krajobrazowy i zbudowano okazały pałac, zniszczony niestety podczas II wojny światowej. Ostatnim właścicielem był Karol Mikołaj Radziwiłł, który administrował dobrami do 1939 roku.
W listopadzie 1917 roku w Stolinie ustanowiono władzę radziecką. W latach 1918–1919 miejscowość okupowały wojska niemieckie, a po traktacie ryskim z 1921 roku teren ten przyłączono do Polski. Od 1925 roku Stolin był siedzibą powiatu w województwie poleskim. We wrześniu 1939 roku wszedł w skład Białoruskiej SRR, a do 1941 roku liczba mieszkańców wzrosła do 12 500. 6 lipca 1941 roku miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie i okupacja trwała do 7 lipca 1944 roku.
Stolin i jego okolice to bogaty obszar archeologiczny. Zarejestrowano tu około 150 stanowisk, obejmujących osady, cmentarzyska i pojedyncze znaleziska. Na terenie miasta odkryto ślady osadnictwa neolitycznego i epoki brązu, a także pozostałości średniowiecznego grodu. Wśród znalezisk wymienić można kamienny topór z otworem, zawieszkę z otoczaka oraz narzędzia z krzemienia.
Według jednej z legend nazwa Stolin pochodzi od «stu linów» złowionych w jeziorze, które niegdyś miało się znajdować na tym terenie. Inna opowieść mówi o dwunastu braciach, książętach rządzących siedmioma grodami nad Horyniem, którzy zbierali się przy wspólnym stole właśnie w miejscu dzisiejszego miasta. Jeszcze inna wersja wskazuje na znaczenie słowa z sanskrytu, oznaczającego wzniesienie, co miałoby nawiązywać do położenia miasta na wysokim, stromym brzegu Horynia i Kopańca.
O archeologicznej przeszłości świadczą też znaleziska w parku „Mańkowicze” – narzędzia krzemienne i ceramika kultury zarubinieckiej.
Rozwój urbanistyczny Stolina wiąże się z postacią miejscowego właściciela ziemskiego, prawdopodobnie Stachowskiego, którego chłopi pańszczyźniani zamieszkiwali w sąsiedztwie majątku. Ich spichlerze tworzyły zarys ulicy, nazwanej później Stolińską, biegnącej w kierunku dzisiejszej ulicy Poleskiej. Żydowska społeczność, która odegrała istotną rolę w rozbudowie miasta, przedłużyła wiejską ulicę Stolinka w stronę zachodnią, zasiedliła brzegi rzeki oraz otoczyła wysychające jezioro. Chasydzi wykopali rów, by osuszyć teren, co pozwoliło im na dalszą zabudowę. Wkrótce domy pojawiły się również na cmentarnym wzgórzu.
Pod koniec XIX wieku Białorusini osiedlali się raczej na obrzeżach, za domami żydowskimi. Rozwijali zabudowę przy ulicach Dąbrowicza (dziś Horyńska) i Krzywej (dziś Dzierżyńskiego). Na początku XX wieku Stolin przyjął formę prostokąta rozszerzającego się ku wschodowi. Większość zabudowy była drewniana, z czasem zaczęły pojawiać się domy murowane. W okresie międzywojennym miasto zyskało na estetyce – pojawiły się szosy, chodniki, drzewa i bardziej reprezentacyjne budynki.
Strój ludowy mieszkańców regionu cechowała oryginalność – zwłaszcza w kroju kobiecych ubiorów i nakryciach głowy mężatek. Często wykorzystywano materiały fabryczne i skórę, a także biżuterię z mosiądzu, metalu i kamieni. Kobiety nosiły ciężkie, tłoczone krzyże piersiowe i ikonki na łańcuszkach. Rzemiosło miało się tu dobrze, a kowale tworzyli coraz bardziej wyrafinowane formy ozdób. Etnograf M. Romaniuk dostrzegł analogie między wzorami krzyży piersiowych a krzyżami nagrobnymi z piaskowo-wapiennej masy, zdobionymi m.in. wizerunkami aniołów i ornamentami roślinnymi. Stolin był także ośrodkiem rzemieślniczym – znany z krawców, stolarzy, a także jarmarków, które odbywały się cyklicznie od XIX wieku, przyciągając setki kupców.
Współistnienie różnych narodowości i wyznań należało do codzienności. Żydzi chasydzi, lokalnie zwani kitaŭcami, nosili czarne fraki i okrągłe czapeczki. Odmienność religii i obyczajów nie była przeszkodą – sąsiedzi pomagali sobie nawzajem. Wiera Cupa wspominała ojca, który gasił świece w synagodze, a także przytaczała zasady koszerności, przestrzegane w domach żydowskich. Mleczne i mięsne potrawy przygotowywano osobno, a naczynia traktowano z pełną starannością. Żydowskie święta nie zawsze pokrywały się z chrześcijańskimi, ale więzi sąsiedzkie bywały silniejsze niż różnice kulturowe. W soboty Białorusini pomagali Żydom gasić świece, by nie łamali nakazów religijnych. Śluby odbywały się pod chupą, często ustawianą w lesie, a pogrzeby miały własną symbolikę – bez trumny, z rozbijaniem naczyń i płonącymi świecami wokół zmarłego. Te obrazy, pełne szacunku i współistnienia, tworzą wyjątkową mozaikę dawnego Stolina – miasteczka na skrzyżowaniu kultur, tradycji i historii.
Opracowano na podstawie http://tutejszy.ru/brestskaya/stolinskij/stolin/150-istoriya-stolina
Powiązane artykuły:
