Ród Leżeńskich na Białorusi

Ród Leżeńskich osiadły na Białorusi dopiero pod koniec XVIII wieku wywodzi swe korzenie z Polski
centralnej, z Mazowsza. Obecnie, najmłodszy z rodziny 10 letni Błażej jest 21 udokumentowanym
potomkiem rodu. Protoplastą założycielem rodu był Jan Głowacz z Leżenic, wojewoda mazowiecki,
rycerz króla Władysława Jagiełły, który poległ 12 sierpnia nad rzeką Worsklą na Ukrainie, kiedy to pod
dowództwem księcia Witolda walczył z Tatarami.
Wśród znamienitszych członków tego rodu znaleźli się biskupi, opaci, sekretarze królewscy,
wojewodowie i pułkownicy walczący w imię Rzeczyposolitej. Ponadto historia rodu odnotowuje ludzi
zasłużonych w walkach o wolność i niepodległość w okresie uchwalenia Konstytucji 3 Maja, powstań
narodowych, bojów w okresie II wojny światowej, powstań narodowych i powstania warszawskiego.
Syn Jana Głowacza zabitego przez Tatarów również Jan Łeźeński a także wojewoda mazowiecki w
dniu 31 grudnia w 1435 roku podpisał w Brześciu Kujawskim pokój z Krzyżakami, dzięki któremu
Polska odzyskała miasto Nieszawę z przyległym okręgiem.
Trzech Leżeńskich było sekretarzami królewskimi: Władysława IV – Marian; Jana Kazimierza –
Abraham oraz Jana III Sobieskiego – Mikołaj. Zmarły w 1675 roku Tomasz Leżeński był arcybiskupem
gnieźnieńskim oraz biskupem chełmskim i łuckim. Wspomagał finansami kościelnymi króla Jana
Kazimierza w jego walce ze Szwedami. Zaś w 1665 roku zapisał się w historii Polski zażegnując
zbrojne starcie rokoszan Łubomirskiego ze zwolennikami króla doprowadzająć do ugody i pokoju. Był
także opatem słynnego zakonu cystersów w Wąchocku, gdzie w kościele znajduje się jego nagrobek.
Przez wiele lat piastował takżę stanowisko sekretarza królewskiego.
W XVIII wieku Marcin Leżeński był szambelanem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Posłował
także na Sejm Czteroletni i był współtwórcą Konstytucji 3 Maja oraz założycielem Zgromadzenia
Przyjaciół Konstytucji 3 Maja. Autor zachowanych do dziś broszur politycznych.
Najciekawszą jednak legendą podkreślaną w niektórych herbarzach (Balcer, Łaguna, Orgelbrand) jest
pochodzenie Leżeńskich od ostatniego z dynastii Piastów – króla Kazimierza Wielkiego. Monarcha ten
miał ze swą żydowską kochanką Esterą dwóch synów, których ochrzono. Ponoć przyjęto ich do
potężnego wówczas rodu Nałęczów (Leżeńscy pieczętują się herbem Nałecz) a Abraham z Nowego
Dworu, syn Tomisława, na życzenie króla adoptował obu chłopców. Mieli to być Jan Głowacz, z
Leżenic wspomniany wyżej wojewoda mazowiecki, poległy pod Worsklą, który dał początek rodowi
Leżeńskich i Niemierza z Nowego Dworu, który dał początek rodowi Zbąskich.

Do 1943 roku w majątku Orańczyce koło Linowej w pow. Prużana stał dworek szlachecki będący
jednym z nielicznych zabytków drewnianego budownictwa na terenach Rzeczpospolitej Obojga
Narodów, a później na ziemi Białoruskiej. Za króla Zygmunta Augusta Orańscy założyli tu majątek
ziemski i w 1560 roku wybudowali dworek modrzewiowy na ceglanej podmurówce. Od ich nazwiska
miejscowość przyjęła nazwę Orańczyce. Drogą spadkową dwór i majątek odziedziczyli Iżyccy. Z kolei
ich spadkobierczyni panna Deramer przejęła dobra ziemskie i wraz z dworem wniosła w posagu
Ignacemu Leżeńskiemu, oficerowi powstania kościuszkowskiego. Jego portret z roku 1792 w
mundurze porucznika gwardii pieszej litewskiej wisiał w Orańczycach do 1939. Został zniszczony wraz
z wyposażeniem dworu przez bolszewików we wrześniu-październiku 1939 roku. Grób Józefy z
Deramerów Leżeńskiej (1776-1852) znajduje się do dziś na cmentarzu katolickim w Prużanie.
Po Ignacym Leżeńskim właścicielami majątku i dworu w Orańczycach byli: Ferdynand Leżeński (1794-
1858) – grób na cmentarzu w Prużanie, Bolesław Leżeński (zm. 1917) i Paweł Leżeński (1880-1945),
ostatni właściciel Orańczyc.

Jego synem był Jerzy (1906-1944) – prawnik i publicysta, żołnierz ZWZAK

Ostatnimi właścicielami Orańczyc byli Adela i Paweł Leżeńscy z wnukiem Cezarym. 1938 r.

rozstrzelany przez Niemców w Warszawie, wnukiem Cezary ur. 1930, pisarz, autor 30 powieści i książek, Kanclerz Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu, zamieszkały w Warszawie. Dwór w Orańczycach był prostokątny i liczył 8 pokoi. W wieku XIX rozbudowany o kuchnię z trzema pokojami. Dom miał rozmiary 7 na 20 metrów, był kryty gontem. Ganek podtrzymywały cztery potężne, murowane kolumny. Z tyłu dworu znajdowała się obszerna, otwarta weranda. Cały był zbudowany z bali modrzewiowych znakomicie zachowanych. Paweł Leżeński opowiadał, że w czasach jego dzieciństwa tj. w końcu XIX wieku, kiedy szalowano zewnętrzne ściany deskami, gwoździe wbijane w modrzewiowe bale powodowały wyciekanie żywicy.
Sufit w jadalni podtrzymywały grube, drewniane belki, które wraz z pułapem wygięte były ku dołowi.
Według przekazu rodzinnego, podczas wojen szwedzkich ukryto na strychu worki ze zbożem, aby uchronić je przed grabieżą. Ciężar ten spowodował trwałe wygięcie belek. Dwór w dobrze zachowanym stanie stał do 1943 roku, kiedy to został podpalony przez oddział partyzancki AK pod
dowództwem kpt. Wojciecha Zbiluta ps. “Jur” w trakcie dramatycznego starcia z oddziałem niemiecki.
Wtedy spłonął doszczętnie.
Dwór otaczał park o wymiarach 200 na 300 metrów ze starodrzewem, sadem, stawami rybnymi, plażą
nad strumykiem (dziś zasypanym) oraz dwiema krzyżującymi się alejami obsadzonymi leszczyną
tworzącą zielone tunele.

Cesary Leżeński

(Foto: radzima.org)

Na „Liście szlachty powiatu prużańskiego” za 1893 rok, przechowywanej w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Grodnie, czytamy:

Leżeński Kazimierz Ignacewicz
Leżeński Ferdynand Maurycy Ignacewicz
Jego synowie: Józef Seweryn
Julian Władysław Kazimierz
Bolesław Józef Tomasz

518. Leżeński Zygmunt Ignacy syn Józefa Seweryna

W dokumentach tego samego archiwum znajduje się informacja, że właściciel posiadłości Bołkuny (koło Drohiczyna-Poleskiego) Seweryn Ferdinandowicz Leżeński (1823-1893) 19 lutego 1864 roku został aresztowany za stosunki z rebeliantami, ale prawdopodobnie nie został wygnany, a jedynie pozostawał pod nadzorem policji. Był rodzonym bratem pradziadka pisarza Cezarego Leżeńskiego. Wydaje się, że Seweryn Leżeński był żonaty z Amelią Kraszewską, daleką krewną pisarza Józefa Kraszewskiego, która jako posag przyniosła mężowi majątek Bołkuny. A to oznacza, że Leżeńscy byli w dobrych stosunkach z prużańskimi Kraszewskimi. Od 1893 roku do wybuchu II wojny światowej Bołkunami zarządzała Zofia Karolina Leżeńska, córka Seweryna.

W Brzeskim Archiwum Regionalnym znajdują się również niektóre dokumenty dotyczące rodu Leżeńskich: sprawa sądowa o podziale majątku między dziadkiem i prababcią pisarza, a także wyciąg z metrycznej księgi pogrzebowej rzymskokatolickiego kościoła parafialnego w Prużanie z 1932 r. o śmierci prababci:

Imię, nazwisko i postanowienia zmarłego: Emilia Leżeńska z domu Rząśnickich.

Imię i nazwisko rodziców zmarłego: Jan Żonśnicki i Klementyna z domu Pieczchalskich.

Dzień, miesiąc i rok śmierci: 23 lutego 1932 r.

Wiek zmarłego, przyczyna śmierci: osiemdziesiąt dwa lata, starość.

Kiedy, gdzie i przez kogo pochowany: 27 lutego 1932 r. na cmentarzu rzymskokatolickim w Prużanie przez dziekana prużańskiego Bronisława Kielbasza.

Kogo zmarły osierocił: syna Pawła 51 lat i córkę Janinę Klementynę 46 lat.

GABO, f. 79, op.2, dz. 1384, ark. 121

A oto wyciągi ze sprawy sądowej:

22 lutego 1922 r. sąd arbitrażowy w osobie trzech sędziów Tadeusza Mieraczewskiego, Józefa Czarnockiego i Leonarda Wybranowskiego […] przystąpił do rozpatrzenia sporu powstałego między spadkobiercami zmarłego Bolesława Leżeńskiego, jego żoną Emilią Leżeńską, synem Pawłem Leżeńskim i córką Janiną Jamnicką z domu Leżeńskich, o podział między nimi dworu „Orańczyce”, położonego w gminie Linowo w powiecie prużańskim województwa poleskiego. Do rozpatrzenia sprawy stanęli: Paweł Leżeński, Janina Jamnicka oraz w imieniu Emilii Leżeńskiej – Bogdan Szadurski […].

Wyjaśniono, co następuje: w spadku Bolesława Leżeńskiego, który zmarł w Moskwie 18 lipca 1917 r., pozostała posiadłość „Orańczyce”, położona w powiecie prużańskim, o łącznej powierzchni około 800 dziesięcin ziemi, z której: około 210 gruntów ornych, około 210 łąk i około 460 dziesięcin leśnych i podleśnych wraz z lasem i budynkami: dom mieszkalny, stajnia zaprzęgowa, kamienna stodoła, chlew, obora, stodoła, chata dla 4 rodzin, oficyna i stajnia dla powozów.

Po powrocie do kraju spadkobiercy korzystali z majątku wspólnie, przez co między nimi dochodziło do sporów; aby rozwiązać te spory, postanowili wyjść ze wspólnej własności w drodze podziału, a ponieważ nie doszli do wzajemnego porozumienia, postanowili zwrócić się do sądu arbitrażowego. Paweł Leżeński uważa, że podział majątku naruszyłby jego integralność gospodarczą, proponuje pozostawić mu w całości majątek z budynkami i lasem, a część siostry Janiny Jamnickiej i matki Emilii Leżeńskiej zapłacić pieniędzmi w częściach, zgodnie z decyzją sądu arbitrażowego. Na taką propozycję nie zgadzają się Janina Jamnicka i w imieniu Emilii Leżeńskiej – Bogdan Szadurski, motywując tym, że podział gruntów ornych i łąk jest możliwy […]. Wartość całego majątku Orańczyc przez spadkobierców szacowana jest na 450 tys. marek polskich […].

Postanawia:

na własność Pawła Leżeńskiego przeznaczyć połowę gruntów ornych i łąk do posiadłości Orańczyce, razem około 200 dziesięcin, a mianowicie: sam folwark Orańczyce z sadem, gruntami ornymi w pobliżu folwarku i sadu, w „całości działkę „Sankowszczyzna”, „Zagorodie”, „Jamisko”, połowę działki „Sewerinow” przylegającej do działki „Sankowszczyzna”, dzieląc ją w poprzek oraz część działki „Peńki” i „Grud” leżące po lewej stronie drogi Prużana-Zaprudy i połowę ziemi pod lasem na działce „Jaśkowszczyzna” w granicach: z jednej strony – ziemi Trembickiego, z drugiej – Feliksa Stasiewicza, z trzeciej – wsi Olszany i z czwartej – drugą połowę tej działki; łąki na działce „Laz”, „Glinki”, „Mierzrowie”, „Zasadzie”, część działki „Pogonia” od drogi do punktu wioślarstwa, biegnącego od działki „Grud” do folwarku, połowę działki „Zimnik” w granicach od lasu posiadłość Orańczyce, od ziemi Maksyma Potapczuka i Andrieja Wasilika, posiadłości Dubrowki […] oraz część działki „Pluski” przylegającej do drogi biegnącej od szosy do tej działki przez „Grud” i budynki: dom mieszkalny, stajnia dla koni, kamienna stodoła, chlew, stodoła i chata dla 4 rodzin.
Na własność Emilii Leżeńskiej i Janiny Jamnickiej wspólnie, po równo każdej, przeznaczyć drugą połowę gruntów ornych i łąk, majątek Orańczyce – razem około 200 dziesięcin. […]
Droga prowadząca od szosy do działki „Pluski” przez działkę „Grud” powinna być pozostawiona do publicznego użytku właścicielom majątku Orańczyce.
Cały las w majątku Orańczyce w czasie jego naturalnego podziału pozostaje we wspólnym posiadaniu spadkobierców. […]
Folwark Janiny Jamnickiej i Emilii Leżeńskiej powinien być zbudowany w ciągu 4 lat od dnia dzisiejszego, przyznane im na podstawie tej decyzji sądu budynki: oficyna, wozownia i chata dla 4 rodzin – muszą zostać przeniesione w ciągu tego okresu na miejsce wybrane przez właścicieli, a ponadto mogą z materiału wziętego z jeszcze nie podzielonego lasu zbudować sobie stodołę, chlew, stodołę kamienną i dom mieszkalny. Środki na przeniesienie i remont starych budynków ponoszą wszyscy spadkobiercy razem: Paweł Leżeński w jednej połowie sam, a Janina Jamnicka i Emilia Leżeńska w drugiej połowie razem […]
Czteroletni okres budowy folwarku przez spadkobierczynie nie może zostać wydłużony, w czasie którego spadkobierczynie mają prawo do wspólnego użytkowania z Pawłem Leżeńskim, a mianowicie: stodoła, stodoła kamienna i dom oraz połowa sadu, a po zakończeniu terminu Janina Jamnicka i Emilia Leżeńska tracą prawo do korzystania z budynków i sadu […].

GABO, f. 79, op.2, d.1384, ark. 78

Aleksandr Iljin