Niestety w archiwum w Grodnie nie ma dokumentów, które bezpośrednio dotyczą powstania 1794 roku. Istnieją jednak dokumenty dotyczące podziału majątku zarówno bohatera polskiego, jak i dowódcy rosyjskiego. Jak na ironię, ich posiadłości – Siechnowicze i Kobryń – znajdowały się zaledwie 25 kilometrów od siebie.
W archiwum znajdują się cztery sprawy dotyczące Kościuszki:
- „Sprawa poszukiwań Kościuszki. Ogłoszenia zarządcy guberni litewskiej z dnia 3 listopada 1798 roku” (f.979, op.1, jednostka chr. 3).
- „Sprawa dotyczaca sporu właścicielki ziemskiej Estkowej o chłopów z powiatu kobryńskiego folwarku siechnowickiego, uwolnionych od pańszczyzny przez hrabiego Kościuszki Tadeusza. Rozpoczęta 22 września 1817 roku, zakończona 16 maja 1818 roku. Na 34 arkuszach ” (f.1, op.1, jednostka chr. 893).
W sprawie zawarty jest prawdziwy notarialny testament duchowy, sporządzony w szwajcarskim mieście Salure przez generała Kościuszko, o uwolnieniu swoich chłopów z posiadłości Siechnowicze w powiacie kobryńskim od zależności pańszczyźnianej i o zapisie tej posiadłości Katarzynie Estce. Dziedziczka sprzeciwiła się uwolnieniu chłopów (53 osoby płci męskiej) i domagała się postępowania sądowego.
- „Sprawa za 1825 rok na wniosek spadkobierców generała Kościuszki o zwrot kapitału pozostawionego przez niego w Ameryce. Rozpoczęta 14 maja 1825 roku, zakończona 16 grudnia 1827 roku. Na 22 arkuszach” (f.1, op.2, jednostka chr. 946).
Wdowa Katarzyna Estko zwraca się (do rządu amerykańskiego) o zwrot jej dzieciom pozostałych po śmierci ich dziadka generała Tadeusza Kościuszki 10 000 funtów szterlingów, które były przechowywane w Ameryce u Thomasa Jeffersona.
- „Sprawa majątku spadkowego pozostałego w Ameryce po śmierci generała wojsk polskich Kościuszki na rzecz jego krewnych zamieszkałych w powiecie kobryńskim. Rozpoczęta 1 sierpnia 1845 roku, zakończona 2 sierpnia 1845 roku. Na 21 arkuszach ” (f.1, op.2, poz. 123).
Po 20 latach Katarzyna Estko i jej dzieci Roman Estko, Hipolit Estko, Ludwika Narbut i Martyna Estko próbowali ponownie uzyskać od rządu amerykańskiego 10 000 funtów generała.
Interesujący jest dokument dotyczący potomka Tadeusza Kościuszki Hipolita Estko (f.1, op.20, jednostka chr.92):
Wilno,
7 października 1830 roku.
Panu Grodzieńskiemu
Cywilnemu Gubernatorowi
Pan Generał Adiutant Szypow informuje mnie, że 11/23 września tego roku posiadający paszport nr 7556, właściciel ziemski guberni lubelskiej, Hipolit Estko, o śledzeniu jego z rodziną i czterema sługami guberni grodzieńskiej powiatu kobryńskiego do wsi Siechnowicze, w sprawach rodzinnych na okres dziesięciu tygodni; dodając, że wymieniony Estko w czasie byłego w Polsce oburzenia służył jako podporucznik w artylerii konnej z oddziałami rebeliantów, przechodził do Austrii, odłam po przebaczeniu powracając do Królestwa, przybył na miejsce swojego dawnego zamieszkania, odnowił wierną przysięgę prawowitemu rządowi i nie pokazuje się na listach sprawców buntu i członków klubu patriotycznego.
Informując o tym Waszą Ekscelencję, proszę na czas jego pobytu w powierzonej Wam prowincji, aby nakazać mu tajny nadzór.
Generał Adiutant
Książę Dołgoruki.
Pod koniec 1842 roku Hipolit Estko wraz z rodziną ponownie jedzie do Siechnowicz i znowu zostaje objęty tajnym nadzorem.
W archiwum znajdują się trzy sprawy dotyczące Aleksandra Suworowa.
- „Sprawa o odmowie wydania emerytowanemu porucznikowi Borszczowowi kopii z dekretów o przyznaniu feldmarszałkowi Aleksandrowi Wasiljewiczowi Suworowowi posiadłości „Klucz Kobryński” i Leśnictwa Kobryńskiego. Rozpoczęta: 3 lipca 1818 roku, zakończona: 28 października 1818 roku. Na 7 arkuszach” (f.1, op.9, jednostka chr.306).
Wygląda na to, że sokół suworowski próbował dowiedzieć się, czy coś może mu przypaść ze spadku feldmarszałka.
- „Opis posiadłości „Klucz Kobryński” w powiecie kobryńskim, podarowanej Suworowowi w 1795 roku, i darowizna na imię Suworowa”. Opis znajduje się w sprawie dotyczącej liczby szkół wiejskich (f. 1, op.9, jednostka chr.306).
W 1894 roku porucznik straży monarchy-gwardii konnego pułku Arkadiusz Mołotow, napisał prośbę do wielkiego księcia Pawła Aleksandrowicza o zbadanie sprawy o przyznanie w 1795 roku hrabiemu Suworowowi posiadłości „Klucza Kobryńskiego”. Władze kobryńskie przeprowadziły ankietę wśród miejscowych starców i zbadały dokumenty, chociaż pożar w Kobrynie 20 czerwca 1835 roku zniszczył wszystkie sprawy i księgi aktów byłego Sądu Okręgowego w Kobrynie. Wyjaśniono losy spadku feldmarszałka. Wskazano, że majątek Gubernia w 1860 roku nabył brat poety Adama Mickiewicza, Aleksander. W sprawie znajduje się kopia listu przyznanego przez cesarza Pawła I generałowi-feldmarszałkowi hrabiemu Suworowowi – Rymnikskomowi.
- „Sprawa za lata 1899-1903 o zbieraniu środków na budowę w posiadłości „Gubernia” powiatu kobryńskiego pomnika dowódcy Suworowowi” (f.1, op.9, jednostka chr.115).
Aleksandr Iljin
Powiązane artykuły:
