ANTOPOL. KOLUMNA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA

Lokalizacja: posesja cerkwi pw. Zmartwychwstania Chrystusa przy ul. Sowieckiej, miasteczko Antopol, rejon drohiczyński, GPS: 52.203625, 24.786992.

Opis: słupowa, trzypoziomowa, murowana i otynkowana kolumna, wzniesiona pod koniec XVIII w. Tablic i inskrypcji brak.

«W XVII-XVIII wieku Antopol wchodził w skład dużego majątku ziemskiego rodziny Bystrych, który w XIX wieku przeszedł na własność rodu Giedroyciów. Na przełomie XVIII i XIX wieków wzniesiono tu klasycystyczny, jednokondygnacyjny dwór na planie prostokąta, z czterospadowym dachem z lukarnami i portykiem z trójkątnym szczytem. Dwór otaczał park krajobrazowy. Tyle informacji możemy zaczerpnąć z rysunku Napoleona Ordy, jedynego świadectwa dawnej świetności nieistniejącej już siedziby.

Niedaleko od zabudowań majątku wznosił się wysoki zarys «Kolumny 3 maja» ufundowanej przez Józefa Bystrego ok. 1792 r. Józef Bystry na Bystrach, starosta Hutowski (ujęty w konstytucji konwokacji 1764 r.), «był wyznaczony komisarzem dla uspokojenia granic między dobrami ziemskimi, a starostwem Ziołowskiem, posłował w ten czas i na elekcję 1764 roku z ziemi Zakroczymskiej», późniejszy komisarz skarbu Litewskiego (1780 r.) oraz kasztelan Brzeski Litewski. Jego krewni: Dominik Bystry z ziemi Zakroczymskiej oraz Antoni, Walenty i Andrzej Bystry z Ciechanowskiej podpisali elekcję Króla Stanisława Augusta.

W roku 1854 ówczesny właściciel dóbr, książę Julian Giedroyć, ufundował w Antopolu Cerkiew pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego. Cerkiew stanęła w bezpośrednim sąsiedztwie Kolumny. Zbudowanie Cerkwi i ustanowienie świętej ziemi miało uchronić Kolumnę przed dewastacją lub całkowitym zniszczeniem. W drugiej połowie XIX wieku książę Romuald Giedroyć ożenił się z Barbarą von Brewern. Ogromny majątek, który na początku XX wieku składał się z ośmiu folwarków, przeszedł na własność zrusyfikowanej rodziny von Brewernów, dla których Giedrojciowa spuścizna nie miała już patriotycznego znaczenia. Prawdopodobnie majątek Giedroyciów-Brewernów został rozparcelowany w okresie międzywojennym i wtedy także zapadła decyzja o przyłączeniu Kolumny, ustawionej na cześć Konstytucji 3 maja, do majątku sąsiadującej z nią Cerkwi» (E. Iniewska, «Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja», s.10).

 

BEZDZIEŻ. KAPLICZKA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA I ZWYCĘSTWA WOJSK KONFEDERATÓW BARSKICH

Lokalizacja: wieś Bezdzież, rejon drohiczyński. GPS: 52.321436, 25.297923.

Opis: słupowa, trzypoziomowa, murowana kapliczka wzniesiona pod koniec XVIII wieku w miejscu zwycięskiej bitwy konfederatów barskich nad wojskami rosyjskimi. Kolumna upamiętnia uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Na początku XXI w. poddana rekonstrukcji, podczas której po bokach kaplicy umieszczono tablice informacyjne w języku rosyjskim m.in. o historii miejscowości Bezdzież. Brak informacji o pierwotnym przeznaczeniu kaplicy.

8 września 1771 roku konfederaci barscy pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogińskiego w Bezdzieżu stoczyli bitwę i rozbili pułk wojsk rosyjskich płk. Albiczewa, który w tej bitwie poległ.

OSOSZNIKI. KOLUMNA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA

Lokalizacja: ul. Różańskaja (na wzgórzu przy drodze z Łyskowa do Różany), wieś Ososzniki, rejon prużański. GPS: 52.865123, 24.669960.

Opis: słupowa, murowana kolumna, dwupoziomowa, uwieńczona metalowym krzyżem. Wzniesiona na końcu XVIII wieku. Tablic i inskrypcji brak. Znajduje się w rejestrze zabytków Ministerstwa Kultury RB (jako «kolumna na cześć «Paustannia Kalinouskaha»), chronionych przez państwo białoruskie. W stanie ruiny.

«Kolumny w Mogilowcach i Połońsku zostały ustanowione w «polskim miejscu» – na dwóch krańcach majątków braci Bychowców – Aleksandra Bychowca herbu Mogiła z Dwoma Krzyżami, zm. w 1863 w Mohilewcach, polskiego historyka-amatora, odkrywcę tzw. Kroniki Bychowca, oraz Leona i jego syna Adama Bychowców, sąsiadujących z nieistniejącym już  pałacem Zawiszów w Połońsku i cmentarzem z XI wieku (tzw. Kurhanami plemienia Dregowiczów), niedaleko znanego polskiego miasteczka Łyskowo, gdzie znajduje się m.in. grób F. Karpińskiego, autora «Laury i Filona».

Kolumny powstały w końcu XVIII wieku według jednego projektu, najprawdopodobniej jednego autorstwa i z jednych materiałów. Podejrzewa się, że ze względu na rodzinne więzy, mogły być ustawione przez każdego z Bychowców osobno, na przeciwległych skrajach ich majątków (w odległości ok. 15 km).

W czasie powstania Kalinowskiego, ze względu na toczące się w okolicy walki, kolumny służyły jako orientacyjne punkty pochówku powstańców i dla miejscowej ludności stały się miejscem upamiętnienia walczących. Dlatego też długo funkcjonowały jako «Kolumny Kalinowskiego» – rzeczą oczywistą jest, iż nie zostały zbudowane ani przez powstańców, ani przez miejscową ludność ze względu na koszty użytych materiałów, zdobienia czy dokładność projektu […]

Przez pewien czas funkcjonowały jako «kolumny Traugutta», związane z oddziałem kobryńskim R.Traugutta, jako «polskie miejsca pamięci» (E. Iniewska, «Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja», s. 34).

PIASKI. KOLUMNA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA

Lokalizacja: okolice wsi Piaski, rejon berezowski. GPS: 52.478890, 25.193819.

Opis: słupowa, dwupoziomowa, murowana i otynkowana kolumna, wzniesiona pod koniec XVIII w. Tablic i inskrypcji brak.

«Pierwsze informacje o tym majątku pochodzą z 1503 roku, kiedy to król Aleksander Jagiellończyk nadał go jednemu z zaufanych dworzan, Dymitrowi Kijanowi, jako rekompensatę za stracone w czasie wojny z Moskwą starostwo Starodubowskie. Po wygaśnięciu rodu Kijanów, majątek przechodził po kądzieli przez ród Suchodolskich, Olszewskich i Syruciów, aby w końcu trafić do rodu Pusłowskich, którzy pochodzili z Litwy i tam właśnie posiadali swoje główne włości. Ród ten używał przydomku Mongud. Barbara z Syruciów wyszła za mąż za Jakuba Pusłowskiego (1572-1638)herbu Szeliga, podstolego rzeczyckiego i starostę okszatyńskiego i wniosła mu w wianie 2/3 majątku, jedną część po rodzicach, a drugą po wuju, Eliaszu Olszewskiemu, który nie mając dzieci, zapisał jej w testamencie swoją 1/3 część Piesków. Potem Jakub Pusłowski odkupił jeszcze od Rogińskich pozostałą część i dzięki temu Pieski stały się ponownie własnością jednej rodziny i pozostawały w ich władaniu aż do 1939 roku. Jakub brał udział w 1617 roku w wyprawie na Moskwę pod wodzą hetmana Jana Karola Chodkiewicza. Był także odpowiedzialny za zaopatrzenie w owies królewskich koni, co dało mu tytuł «królewskiego owiesnego». Największy rozkwit rodzina Pusłowskich zawdzięcza jednak prawnukowi Jakuba – Franciszkowi Pusłowskiemu, który był nie tylko podstolim rzeczyckim, panem na Pieskach oraz szambelanem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ale wielkim i oddanym przyjacielem Ludwika Kościuszko, ojca Tadeusza. Jako deklarację swego patriotyzmu Franciszek w 1792/1793 roku podjął decyzję o wzniesieniu na skraju lasu przy głównej drodze Kolumny, podobnej do tych, o jakich słyszał nie raz od swoich przyjaciół. Kolumna stanęła po prawej stronie zjazdu w jedno z ulubionych miejsc odpoczynku jego ukochanej drugiej żony, Salomei Grabowskiej herbu Oksza. Po śmierci żony w 1796 roku ciężko podupadł na zdrowiu i zmarł 06 sierpnia 1799 roku w Pieskach – istnieje legenda o tym, iż zmarł z tęsknoty «za dwoma biciami zbolałego serca, Żoną i Ojczyzną» i znaleziono go właśnie niedaleko kolumny…» (E. Iniewska, «Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja», s.43).

 

POŁOŃSK. KOLUMNA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA

Lokalizacja: wieś Połońsk (na wzgórzu przy wjeździe do wsi drogą P-50 od strony Różany), rejon prużański. GPS: 52.921904, 24.864385.

Opis: słupowa, dwupoziomowa, murowana kolumna. Tablic i inskrypcji brak. Odnowiona w 2020 roku.

 

SKOKI. KOLUMNA ŚW. RAFAŁA

Lokalizacja: okolice wsi Skoki (na wzgórzu przy drodze polnej, w odległości ok. 1 km na północ od zachodniej części wsi), rejon brzeski. GPS: 52.169631, 23.613836.

Opis: słupowa, dwupoziomowa, murowana kolumna. Wzniesiona na miejscu drewnianego dworu przez Marcelego – ojca J. U. Niemcewicza. Ogrodzona łańcuchami umocowanymi na metalowych słupkach. Na cokole kolumny umieszczono tablicę z czarnego kamienia z wizerunkiem anioła i inskrypcją w języku białoruskim: «РАХВАЛ/Калона архангелу Рафаілу/ Узведзена ў 1770-х гадах каля сядзібы, дзе/16 лютага 1758 года нарадзіўся і вырас/Юльян Урсын Нямцэвіч/вядомы палітычны і грамадскі дзеяч/ пісьменнік і паэт/ад’ютант Тадэвуша Касцюшкі. / Помнік гісторыі. Ахоўваецца дзяржавай.» (RACHWAŁ/Kolumna archanioła Rafała/Wzniesiona w latach 70. XIX wieku przy dworze, gdzie/16 lutego 1758 roku urodził się i wyrósł/Julian Ursyn Niemcewicz/słynny polityczny i społeczny działacz/pisarz i poeta/adiutant Tadeusza Kościuszki. /Pomnik historii. Chroniony przez państwo.»

«Największy rozkwit majątku w Skokach nastąpił za panowania Juliana Ursyna Niemcewicza herbu Rawicz, polskiego patrioty, dramaturga, powieściopisarza, poety, historyka, pamiętnikarza, publicysty, tłumacza, wolnomularza. Niemcewicz był członkiem Komisji Edukacji Narodowej w latach 1791-1792, a także był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

Kolumnę Sławy ku czci Konstytucji 3 maja wybudowano w kilometrowej odległości od wsi Skoki, tuż obok majątku – wzdłuż drogi spacerowej, na odkrytym terenie. Budowa kolumny nie była prosta – plany zostały zaakceptowane przez Niemcewicza w lutym 1792, zaraz po tym jak objął on prestiżową funkcję przewodniczącego Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Funduszy pierwotnie założonych podobnie nie wystarczyło, resztę środków Niemcewicz przekazywał już z emigracji (po wygranej Targowicy musiał wyjechać z kraju, najpierw do Lipska, później do Wiednia).

Miejscowa ludność, aby uchronić kolumnę przed zniszczeniem nazywała ją Kolumną św. Rafała» (E. Iniewska, «Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja», s. 48).

 

WISTYCZE. KOLUMNA KU CZCI KONSTYTUCJI 3 MAJA

Lokalizacja: wieś Wistycze, rejon brzeski. GPS: 52.203766, 23.686912.

Opis: słupowa, dwupoziomowa, murowana i otynkowana kolumna. Na cokole kolumny umieszczono tablicę z czarnego kamienia z wizerunkiem Matki Boskiej i inskrypcją w języku białoruskim: «Калона Божай Маці/Узведзена ў XVIII стагоддзі. /Сімвал гонару і Магутнасці/заможных уласнікаў/ гэтых мясцін. /Мае гістарычнаю, архітэктурную/і мастацкую вартасць. /Ахоўваецца дзяржавай.» (Kolumna Matki Boskiej/Wzniesiona w XVIII wieku. /Symbol Chwały i Mocy/zamożnych właścicieli/tych miejscowości. /Stanowi historyczną, architektoniczną/i artystyczną wartość. /Chroniona przez państwo).

«Pierwsza znana dziś wzmianka o Wistyczach pochodzi z 1471 roku, gdy właściciel majątku, Jan Nasuta herbu Rawicz, namiestnik podlaski, starosta brzeski ufundował we wsi budowę kościoła. Kolejnym dziedzicem był jego zięć Jan Zabrzeziński (1437-1508), a następnym – jego zięć Jerzy Ilinicz (ok. 1470-1527), marszałek nadworny litewski. W 1678 roku właściciel majątku, Eustachy Tyszkiewicz, podkomorzy brzeski, wybudował klasztor dla cystersów, których przeniósł tu z pobliskiego Buczemla.

W drugiej połowie XVIII wieku w nieznanych dziś okolicznościach majątek przeszedł na własność Pawła Jagmina herbu Pelikan (1747-po 1808), od 1794 roku marszałka szlachty kobryńskiej, wiceadministratora dóbr królewskich Ekonomii Brzeskiej w latach 1785-1795.

Paweł, będąc bezdzietnym, zapisał Wistycze swojemu bratankowi, Pawłowi Jagminowi (1794-1865). Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wistycze, wcześniej należące do województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie gubernii mińskiej Imperium Rosyjskiego. W 1812 roku w pobliżu Wistycz rozegrała się bitwa między wojskami napoleońskimi i rosyjskimi, w której zginęło około dwa tysiące żołnierzy francuskich i tysiąc rosyjskich. Wieś została spalona. Paweł także za wsparcie powstania styczniowego został zmuszony do sprzedaży 1/7 swojego majątku.

We wsi stoi kolumna, postawiona na cześć Konstytucji 3 maja, wzniesiona w XVIII wieku przez Jagminów. Później, na skutek obaw przed jej zrujnowaniem w czasach powstania miejscowa ludność przemianowała ją na kolumnę na cześć Matki Boskiej, a po zdjęciu wieńczącego jej orła, umieszczono na niej marmurową figurę Matki Boskiej, która znajdowała się na kolumnie do 1945 roku.» (E. Iniewska, «Kolumny Sławy ku czci Konstytucji 3 Maja», s. 52).

Red.

Udostępnij na: