Rozwój turystyki na terenie województwa poleskiego w okresie międzywojennym był zarządzany przez specjalne komisje turystyczne działające przy Urzędzie Wojewódzkim w Brześciu i Urzędzie Miejskim w Pińsku. Do ich kompetencji należały głównie problemy rozwoju bazy logistycznej turystyki. Aktywną działalność w dziedzinie opracowywania, propagandy i organizacji tras wycieczkowych na poziomie regionalnym zgodnie ze swoimi wymogami statutowymi prowadziły w latach 20-30 XX wieku różne organizacje społeczne. Szczególną aktywnością wyróżniały się Brzeski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Brzeski Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, Poleski Związek Propagandy Turystyki, a także współpracujące z nimi lokalne Oddziały Związku Strzeleckiego, organizacje harcerzy polskich, Oddział Polskiego Związku Kajakowego.
11 grudnia 1924 roku w Brześciu zorganizowano Oddział Miejski Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego [1; 9-10]. Inicjatorem był dyrektor Poleskiej Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych Franciszek Księżopolski. Przy wsparciu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia, Towarzystwo rozpoczęło aktywną działalność wydawniczą. Oprócz czasopisma „Kresy Ilustrowane”, wydawanego pod redakcją nauczyciela miejscowego gimnazjum Wiktora Mondalskiego, wydawano liczne zbiory tematyczne i przewodniki, które przyczyniły się do popularyzacji szlaków turystycznych na terenie województwa poleskiego.
W 1935 roku z inicjatywy Towarzystwa znany polski krajoznawca geograf Michał Marczak przygotował do publikacji „Przewodnik po Polesiu”, który zawierał obszerne informacje dotyczące cech geograficznych i etnograficznych regionu, historyczne informacje o najważniejszych zabytkach historii i kultury. Badając stan turystyki w regionie i opierając się na własnych doświadczeniach, M. Marczak wyodrębnił szereg tras turystycznych zalecanych m.in. dla turystów z centralnej i zachodniej Polski. Dla ich wygody polecano trasy kolejowe: Brześć-Pińsk-Luniec-Mikaszewicze, Wilno-Baranowicze-Luniec-Sarny, Brześć-Baranowicze-Stołpce, Brześć-Kowel, Kowel – Kamień Koszyrski – Janów Poleski, Brześć – Wysokie-Litewskie – Białystok – Grajewo, Brześć – Chełm. Autor przewodnika zalecił również korzystanie z dróg wodnych po rzekach Polesia, proponując szereg ciekawych tras oraz szlak samochodowy Brześć-Kamieniec Litewski [2; 54-144].
W badanym okresie w województwie było 15 miast i 31 miejscowości. Jedenaście miast i miasteczek leżało na osi wzdłuż linii kolejowej. Nierozwinięta sieć komunikacyjna, utrudniająca proces rozwoju gospodarczego regionu, stwarzała również poważne problemy dla turystyki zorganizowanej i indywidualnej. Długość sieci dróg kolejowych wynosiła 770 km, wąskotorowych 2000 km. Długość dróg publicznych wynosiła 710 km, przy czym w powiatach pińskim i luninieckim takie drogi w ogóle nie istniały. Praktycznie tylko w północno-zachodnich i centralnych powiatach województwa możliwa była komunikacja samochodowa. Wschodnie powiaty często były po prostu niedostępne dla samochodów [2; 42, 47].
Warunki zakwaterowania i wyżywienia grup turystycznych znajdowały się w polu widzenia organów administracyjnych i szeregu organizacji społecznych. Do usług przyjeżdżających do województwa, w Brześciu było 5 hoteli („Angielski”, „Astoria”, „Krakowski”, „Centralny”, „Polski”) i baza turystyczna. Wyżywienie grup turystów w Brześciu zapewniały restauracje: „Kresówka”, „Gdynia”, „Świtezianka”, „Bar”, a także szereg kawiarni. W Pińsku było 13 hoteli, z których najbardziej renomowany był „Angielski”. Koszt dobowego pobytu w nim – 6 zł, natomiast w innych hotelach – 3-4 zł. W Łunińcu były 3 hotele, Gancewiczach – 5, Stolinie – 3. Turyści przybywający do Antopola mogli liczyć na gościnność polskiej pisarki Marii Rodziewiczówny, której posiadłość znajdowała się niedaleko drogi. Grupy turystyczne odwiedzające Polesie najczęściej znajdowały się w bazach turystycznych i w tzw. ośrodkach turystycznych. W 1934 roku w województwie było 68 baz turystycznych. Wśród nich: w Brześciu wyspecjalizowana, dobrze wyposażona baza turystyczna nad Muchowcem (własność Związku Harcerskiego), baza turystyczna Związku Strzeleckiego, w Pińsku grupy szkolne przyjmowała baza turystyczna uczniowska, w Kobryniu – policyjna baza turystyczna. Samorządy dysponowały własnymi punktami noclegowymi dla turystów. Tak więc w posiadaniu powiatu kosowskiego znajdowały się bazy turystyczne w Telechanach i Piaskach. W Grodzieńszczyźnie przy pomocy finansowej Urzędu Wojewódzkiego wybudowano rozległe centrum turystyczne („Dom Turysty”). Obecność dość szerokiej sieci baz turystycznych, w tym w odległych powiatach w pobliżu rzek, jezior i lasów, niewątpliwie przyczyniła się do rozwoju sportów wodnych, łowiectwa i rybołówstwa sportowego [3; 80, 132].
Wycieczki szkolne stanowiły około 70% całkowitej liczby grup turystycznych, które odwiedzały trasy poleskie w latach 20-30. Sprzyjała temu dobrze ugruntowana działalność krajoznawcza nauczycieli szkół i gimnazjów. W średnich szkołach województwa wszędzie organizowano kółka krajoznawcze. Główne kierunki ich działalności ilustruje plan pracy podobnego kółka, działającego w drugiej połowie lat 20-tych w Państwowym Gimnazjum im. J. Piłsudskiego w Pińsku. Plan przewidywał: 1) zbiór materiałów krajoznawczych, 2) wydanie w wyniku badań krajoznawczych dwóch broszur, 3) organizacja prenumeraty uczniów na periodyki krajoznawcze, 4) zbieranie eksponatów dla Muzeum Krajoznawczego Polesia, 5) organizacja kursów dla uczących się na przewodników po Pińsku i okolicach, 6) pomoc turystom przybywającym na Polesie (zakwaterowanie, wyżywienie), 7) organizacja wycieczek lokalnych, 8) organizacja wycieczek po centralnej i zachodniej Polsce, 9) pogłębianie i poszerzanie wiedzy krajoznawczej uczniów poprzez przygotowanie specjalnych referatów i wykładów przed ludnością, 10) udział w specjalnych kursach dla krajoznawców w Warszawie (wybór najlepszych uczniów w drodze konkursu) [4; 140-141].
Kierownik kółka, nauczyciel gimnazjum Józef Obuchowski, zastępca Pińskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przyczynił się do wydania zbiorów uczniów. Wśród nich są „Polesia Czar”, „Polesie i turysta”, „Polesie pod znakiem „nastawki” i dykty”. Specjalne przewodniki krajoznawcze po Polesiu zawierały szczegółowe programy wycieczek dla uczniów, w których określano problemy przygotowania wyjazdu grup uczniów do poleskiej „głębi”. Nauczyciele, którzy organizowali wycieczki, mieli szczegółowe informacje, pozwalające obliczyć koszt takich wycieczek. Na przykład nocleg w hotelu w Pińsku kosztował od dwóch do pięciu złotych dziennie, w szkolnej bazie turystycznej – dwadzieścia groszy. Członkowie Związku Strzeleckiego i harcerze mogli liczyć na bezpłatne noclegi na terenie tych organizacji.
Podkreślano, że najkorzystniejszy czas na wycieczki to okres od drugiej połowy maja do połowy października. Jednocześnie programy były bardzo nasycone i zakładały realizację zarówno celów edukacyjnych, wychowawczych, jak i sportowych. Świadczy o tym dwutygodniowy program turystyczny dla uczniów na trasie Brześć – Pińsk: 1 dzień. Przyjazd do Mińska pociągiem o 20.40. Kolacja. Nocleg. 2 dzień. 6.00 pobudka. Kąpiel na przystani przy bazie turystycznej w basenie Gimnazjum Męskiego. 6.30 śniadanie. 7.00 wykład z krajoznawstwa w Gimnazjum im. J. Piłsudskiego. 9.00-13.00 zwiedzanie miasta. 13.00-14.00 obiad (koszt trzydaniowego obiadu w restauracji to jeden złoty). 15.00 – 20.00 wycieczka łodzią motorową do miejscowości Horodyszcze (16 km, koszt dla grupy trzydzieści złotych). Kolacja. 3 dzień. 5.00 pobudka. Kąpiel. 5.30 śniadanie. 6.00 wycieczka statkiem do Telechan (82 km). 14.00 przyjazd do Telechan. Kolacja. 16.00-20.00 zwiedzanie. Nocleg w Telechanach. 4 dzień. 5.00-6.00 pobudka, kąpiel, śniadanie. 6.00 wypłynięcie statkiem do Pińska. 13.00 przyjazd do Mińska, obiad. 16.00 – 20.00 wycieczka tematyczna po Pińsku (port wojskowy, fabryka zapałek, katedra, synagoga). 5 dzień. 5.00-6.00 pobudka, kąpiel, śniadanie. 6.00 wycieczka statkiem do Lubieszowa (88 km). Przyjazd do Nobla o 13.00. Piesza wycieczka nad jezioro Zaswieckie i na wieś Młyny (4 km), zapoznanie się z naturalnymi i etnograficznymi cechami regionu. 20.00 ognisko, kolacja. W Lubieszowie nocleg w klasztorze Ojców Pijarów. 6 dzień. 6.00 wyjazd do Pińska. Obiad, wycieczka po Pińsku (park miejski, ruiny zamku Wiśniowieckich, wieś Albrechtowo). Kolacja. 7 dzień. 6.00 rejs specjalnym statkiem do Dawidgródka. Wycieczka, nocleg w szkole. 8 dzień. Rejs tym samym statkiem do Mańkowicz (własność K. Radziwiła) i Stolina. 9 dzień. Wyjazd z Dawidgródka do Pińska. Odpoczynek. 10 dzień. 8.00 rejs specjalnym statkiem po Pinie do Duboji (28 km, 2 godziny). Po przyjeździe pieszo (1.5 km) od przystani do szkoły rolniczej. Zwiedzanie parku, wsi i rybołówstwa. Obiad, wycieczka przyrodnicza. Ognisko. Kolacja. 20.00 powrót do Pińska. 11 dzień. 8.00 przejazd samochodem ciężarowym do Logiszyn (30 km). Zwiedzanie torfowisk, prymitywnych pieców garncarskich. 16.00 powrót do Pińska, obiad. Wycieczka po Pinie łodziami i kajakami. 12 dzień. 8.00 wycieczka samochodem ciężarowym do Grodna (45 km). Zwiedzanie złóż gliny z okresu międzylodowcowego. Zapoznanie się z warsztatami garncarskimi. 13-14 dni. Po obiedzie rejsy łodzią. Wyjazdy do Pohostu Zahorodzkiego. Zwiedzanie miejsc prymitywnych ludzi, zapoznanie się z garncarstwem [3; 14-15].
Turystyka była jedną z najskuteczniejszych metod edukacji młodzieży i środków propagowania dziedzictwa kulturowego i historycznego w przygranicznych regionach kraju. Ruch turystyczny na ziemiach wschodnich był skierowany na realizację zadania ożywienia gospodarczego regionu, ponieważ przyczynił się do napływu środków finansowych z centrum i stymulował lokalne inicjatywy, zapewniał zatrudnienie ludności. Ogromne wsparcie w propagowaniu szlaków turystycznych i wzmacnianiu bazy logistycznej turystyki w województwie poleskim udzieliło Towarzystwo Rozwoju Ziem Wschodnich. Jako organizacja ogólnopolska, Towarzystwo podkreślało w swoich dokumentach statutowych, że „jedna trzecia terytorium Rzeczypospolitej powinna być związana z centralnymi zachodnimi obszarami nie tylko formalnie i administracyjnie, ale organicznie” [4, 72]. W tym celu konieczne było zapewnienie wyrównania poziomu kulturowego i gospodarczego regionów zdefiniowanych jako Polska A i Polska B. Już w pierwszym etapie swojej działalności w latach 1933-1936 Towarzystwo Rozwoju Ziem Wschodnich określiło konkretne zadania swojej działalności, podkreślając znaczenie rozwoju turystyki na tzw. Kresach Wschodnich. Drugi zjazd Towarzystwa podkreślił potrzebę zwiększenia inwestycji w budowę i przebudowę hoteli i baz turystycznych na Polesiu i na Wołyniu [5, 225-226].
W 1934 roku Towarzystwo zainicjowało i zorganizowało projekt turystyczny „Lato na Ziemiach Wschodnich”. Nowo utworzona Liga wsparcia turystyki (Liga Popierania Turystyki) aktywnie zaangażowała się w realizację projektu. W kolejnych latach projekt ten stał się jedną z najpoważniejszych i największych letnich imprez turystycznych w Polsce. Sekcja turystyki Towarzystwa przy wsparciu Ligi Popierania Turystyki, przyciągając znanych historyków, archeologów, geografów, określiła i szeroko rozpropagandowała różne szlaki turystyczne na terytorium województw poleskiego, nowogródzkiego, wołyńskiego i wileńskiego. Organizacje te aktywnie wspierały organizację imprez masowych, stawiających między innymi zadanie zapewnienia masowego napływu turystów z centralnej i zachodniej Polski do regionów wschodnich. Przykładem mogą być jarmarki poleskie w Pińsku i święta winobrania w Zaleszczycach. Przy tym szczególną uwagę zwrócono na problemy zapewnienia zakwaterowania turystom, zwłaszcza w sezonie letnim. W związku z tym podjęto akcję wykorzystywania dworów i gospodarstw na terenie województwa poleskiego jako ośrodków letniego wypoczynku. W celu promowania tych centrów co roku wydawano specjalne biuletyny informacyjne. W celu intensywnej propagandy zarówno turystyki jako całości na terenie województwa poleskiego, jak i różnorodnych długoterminowych działań turystycznych, Towarzystwo ustanowiło intensywną działalność wydawniczą: wydano serię broszur o zabytkach historii, kultury, przyrody we wschodnich województwach, systematycznie ukazywały się ulotki informacyjne, plakaty rozsyłane do wszystkich bibliotek w kraju [5, 235].
Inicjatywa Towarzystwa skierowana na odwiedzanie wschodnich województw przez turystów z centrum i zachodu Polski nie od razu przyniosła rezultaty. Stopniowo jednak przemyślane działania organizacyjne zapewniły wzrost zainteresowania szlakami turystycznymi województw poleskiego i nowogródzkiego. Na przykład tylko w ramach projektu „Lato na Ziemiach Wschodnich” w 1934 roku z województw centralnych i zachodnich przybyło 700 turystów, w 1935 – 2000, w 1936 – 13 000, w 1937 – 14000. W 1938 roku już 20 000 wycieczkowiczów wzięło udział w różnych wycieczkach po Polesiu [5, 244].
W 1937 roku w okręgu warszawskim i Towarzystwie utworzono grupy regionalne, które nawiązały współpracę z odpowiednimi jednostkami w województwach poleskim, nowogródzkim, wołyńskim i wileńskim. W ramach wymiany danych grupy organizowały wyjazdy turystów do województw wschodnich oraz przyjmowały zorganizowane grupy mieszkańców z tych regionów w województwie warszawskim.
W 1937 roku na Polesie przyjechała grupa filmowa dokumentalistów z Warszawy ( studio „Awangard”): reżyser M. Emmer, operator filmowy J. Maliniak i pomocnicy. Nakręcili filmy „Polesie-reportaż z krainy tęsknych pieśni” i „Burza”. Po obróbce film „Na wodnych szlakach Polesia” trafił na szeroki ekran i na polecenie Ministerstwa Wyznań Religijnych został zakupiony do wyświetlania w szkołach. W 1937 roku film został nagrodzony medalem na międzynarodowej wystawie produkcji filmowej w Wenecji [5, s. 89-90]. Rozwój ruchu turystycznego w drugiej połowie lat 30. był w dużej mierze uwarunkowany programami rządowymi mającymi na celu rewitalizację rozwoju kulturalnego i gospodarczego województw wschodnich [6, 253-258].
22 stycznia 1936 roku Wydział Turystyki Ministerstwa Komunikacji zorganizował konferencję z udziałem przedstawicieli Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich, Ligi Popierania Turystyki i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Przedmiotem dyskusji były m.in. problemy podziału kompetencji organizacji społecznych prowadzących turystykę na terenie województw wschodnich. Kierownik działu turystyki M. Szatkowski przedstawił propozycję przeprowadzenia latem 1936 roku konferencji poświęconej rozwojowi turystyki w jednym ze wschodnich województw. Wzorem miały być podobne konferencje odbywające się corocznie w Karpatach. W rezolucji określono obszar, dla którego problemy rozwoju turystyki były decydujące z punktu widzenia możliwości ożywienia gospodarczego – Polesie i Wołyń, miejscem konferencji został wybrany Pińsk – stolica Polesia [7, 71-75]. Zgodnie z tą uchwałą w dniach 5-7 czerwca 1936 roku w Pińsku odbył się pierwszy polski zjazd turystyczny. Inicjatorem zjazdu było Towarzystwo, organizatorem Wydział Turystyki Ministerstwa Komunikacji. Po raz pierwszy zorganizowano wydarzenie o podobnej skali, skupiające przedstawicieli administracji trzech instancji, organizacji społecznych na poziomie kraju i województw, przedstawicieli organizacji turystycznych, działaczy kulturalnych i społecznych. W pracach zjazdu wzięło udział 75 osób. Władze centralne były reprezentowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i przedstawiciela Brzeskiego Państwowego Uniwersytetu Technicznego. №6. 2010 Humanistyka 51, Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolniczych, Ministerstwo Poczty i Telegrafu, Ministerstwo Komunikacji, Dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza, Ministerstwo Sił Zbrojnych. Władze lokalne były reprezentowane przez poleskie władze wojewódzkie, brzeskie okręgi szkolne, okręgowe dyrekcje kolei w Brześciu, Wilnie i Radomiu, Starostwo Powiatowe w Pińsku, Izby Przemysłowo-Handlowe w Wilnie, Brześciu, Pińsku, Lublinie. Na zjeździe uczestniczyli przedstawiciele Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Brzeskiego Wojewódzkiego Komitetu Wychowania Fizycznego, Polskiego Biura Turystycznego „Orbis”, licznych muzeów i organizacji społecznych. Reprezentatywne grupy przysłały Poleski Klub Turystyczny, Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze, Towarzystwo Wspierania Rzemiosła Ludowego i inne. Prasę reprezentowały tygodnik „Słowo Polesia” i Centralna Polska Agencja Telegraficzna [8, 8-11]. Otwierając zjazd wojewoda Poleski W. Kostek-Bernadski podkreślił znaczenie rozwoju turystyki dla Polesia z gospodarczego, kulturalnego i politycznego punktu widzenia [8, 13-18]. Na zjeździe czytano wykłady, które określiły stan i zadania rozwoju różnych branż turystyki (turystyka młodzieżowa, turystyka sportowa, łowiectwo sportowe i rybołówstwo, itp.). Sekretarz Towarzystwa doktor Ludwik Grodzicki wygłosił wykład „Ogólna charakterystyka Polesia i jego walorów turystycznych”. F. Drucki-Lubecki przedstawił perspektywy gospodarcze związane z rozwojem polowań na Polesiu. Jako główne cele na zjeździe została wysunięta na pierwszy plan potrzeba połączenia wysiłków centralnych organów rządowych, samorządu lokalnego i organizacji społecznych. Podkreślono potrzebę planowania perspektywicznego [8, 124-126]. Na terenie tzw. Polesia geograficznego wyodrębniono obszary turystyczne, które cieszyły się zasłużoną uwagą turystów. Z reguły były to obszary, w których znajdowały się szczególnie interesujące obiekty historii, kultury, miały cechy etnograficzne, typowe dla Polesia flora i fauna, charakterystyczne dla regionu krajobrazy. W związku z tym wyróżniono rejon Pińszczyzny i Kossowszczyzny [8, 60-77]. Pierwszy obszar obejmował terytorium powiatów pińskiego, łuninieckiego i stolińskiego. W regionie występowały typowe dla Polesia obiekty „dziewiczej przyrody”, oryginalne strefy etnograficzne. Wśród punktów kontroli oferowano Pińsk, Telechany, Łuniniec. Przy określaniu obszarów uwzględniono również obecność sieci komunikacyjnej, w tym wodnej. Zwrócono uwagę na rozwój wodnego transportu pasażerskiego. Ponieważ statystyki świadczyły o szczególnej opłacalności letnich ośrodków wypoczynkowych, w tym różnego rodzaju obozów młodzieżowych, w decyzjach zjazdu wskazywano na potrzebę całościowego wsparcia takich ośrodków wypoczynkowych jak Dubica, Domaczewo, Otoka, Sosnowka. Zjazd zwrócił się do Ministerstwa Komunikacji z prośbą o zapewnienie w sezonie letnim zniżek na przejazdy w transporcie kolejowym i autobusowym grup zorganizowanych i turystów indywidualnych w ramach projektu „Lato na Ziemiach Wschodnich”. Uchwały zjazdu szczególnie podkreślały potrzebę rozwoju sieci kolejowej. W związku z tym przewidywano na przykład budowę kolei wąskotorowych, zapewniających połączenia z odległymi wschodnimi powiatami. W związku z niedogodnością istniejącego rozkładu jazdy, utrudniającą komunikację na liniach poleskich zarówno dla potrzeb lokalnych, jak i turystów z województw zachodnich, zjazd proponował zmianę rozkładu jazdy tak, aby podróż z Warszawy do Pińska trwała nie dłużej niż dziewięć godzin (poprzez skrócenie czasu postojów w Brześciu i na stacjach lokalnych). Proponowano dla wygody turystów z Warszawy wydzielenie pociągu odjeżdżającego ze stolicy o godz. 23.00 i przyjeżdżającego do Pińska o godz. 8.00. Z Pińska pociąg miał odjechać o 22.00 i przyjechać do Warszawy o 8.00. Jednocześnie dla wygody turystów zalecono zmianę dworca, jako miejsca odjazdu: zamiast Dworca Wileńskiego na Dworzec Centralny w Warszawie [8, 100-118]. W specjalnej rezolucji zjazdu zalecono izbom handlowo-przemysłowym rozwój małych regionalnych gałęzi produkcji i zapewnienie wytwarzania produktów niezbędnych do funkcjonowania sportów wodnych [8, 110]. Ważne miejsce w pracy zjazdu zajęły kwestie wzmocnienia sieci hoteli turystycznych, przygotowania przewodników spośród liczby nauczycieli lokalnych instytucji edukacyjnych. Wiele uwagi poświęcono ochronie przyrody. Z inicjatywy profesorów I. Shafera i B. Hryniewicza zjazd zwrócił się z propozycją do Państwowej Rady Ochrony Przyrody o utworzenie narodowych parków przyrody w Dawidgródku i na Kossowszczyźnie nad rzeką Żegulanka. Zjazd zaprotestował przeciwko zniszczeniu parków Elizy Orzeszkowej w Bielanach i Tadeusza Kościuszki w Siechnowiczach [8, s. 127]. Sformułowane przez zjazd długoterminowe propozycje, mające na celu ukierunkowany rozwój branży turystycznej na Polesiu, były z powodzeniem realizowane w kolejnych latach.
LISTA CYTOWANYCH ŹRÓDEŁ 1. Rocznik Poleski. – Brześć nad Bugiem, 1926. 2. Marczak, M. przewodnik po Polesiu. – Brześć nad Bugiem, 1935. 3. Orłowicz, M. Schroniska turystyczne na Polesiu // Ziemia. – 1935. – № 6, 7. 4. Rocznik Ziem Wschodnich. – Warszawa, 1939. 5. Rocznik Ziem Wschodnich. – Warszawa, 1938. 6. Landau Z. i Tomaszewski J. Zarys historii gospodarczej Polski 1918– 1939. – Warszawa, 1986. 7. Archiwum Państwowe Obwodu Brzeskiego – Fundacja 1. – Opis 2. Sprawa 367. 8. Opławicz M. Turystyka na Polesiu. – Warszawa, 1938.
T.K.
Powiązane artykuły:
