Uroczyste obchody 980-lecia Nowogródka rozpoczęła naukowa konferencja „Nowogródzkie czytania: historia i współczesność nowogródzkiego kraju”. Wieczorem 23 sierpnia odbył się festiwal historycznych rekonstrukcji na Górze Zamkowej oraz koncert muzyki średniowiecznej. Przy Kościele św. Michała Archanioła Państwowa Orkiestra Symfoniczna Telewizji i Radia Białorusi zaprezentowała koncert muzyki klasycznej. Na centralnym placu miasta zainstalowano kino pod gołym niebem, gdzie mieszkańcy Nowogródka i goście oglądali filmy o historii miasta.
24 sierpnia na Górze Zamkowej miała miejsce interaktywna inscenizacja „Stan Rycerski”, w której uczestniczyli rzemieślnicy i twórcy ludowi z Nowogródka. Uczestnicy i goście uroczystości wzięli udział w programach scenicznych, interaktywnych grach oraz degustacjach tradycyjnej kuchni białoruskiej. Przybyli tam również uliczni muzycy, zespoły tańca średniowiecznego, orkiestry i zespoły ludowe. Na ulicach miasta prezentowano retro samochody. W nowogródzkim Muzeum Adama Mickiewicza odbyło się spotkanie literackie, a także wystawy i prezentacje książek. Miejscowe Muzeum Historyczno-Krajoznawcze przygotowało interaktywną wystawę „Przewracając kartki przeszłości”. Wieczorami młodzież gromadziła się na festiwalu muzyki elektronicznej oraz koncertach „Color Fest”.
Przy wjeździe do Nowogródka z dowolnego kierunku otwiera się malownicza panorama. Czasy się zmieniały, wieki mijały, ale te magiczne krajobrazy pozostały niezmienione. Zawirowania historii nie przeszły bez śladu dla miasta, jego kościołów i klasztorów oraz dla losów jego mieszkańców. Niezwykłą energię Nowogródka odczuwamy jednak zawsze – wbrew wszystkim burzom i zmianom. Energia miasta pozostała w jego domach, ulicach, w ciszy i bezkresnym horyzoncie widocznym z Góry Zamkowej. Odwiedziłam Nowogródek wraz z 92-letnią mamą, która odbywała tam praktyki w szpitalu 70 lat temu. Stwierdziła, że miasto zmieniło się niewiele, a widok z Góry Zamkowej wciąż zapiera dech w piersiach. Historia każdego miasta jest unikalna, ale historyczne znaczenie Nowogródka jest wyjątkowe i powszechnie uznawane. To właśnie tutaj powstało Wielkie Księstwo Litewskie. Tu są korzenie i źródła naszego archetypu, nas samych.
Pierwsi osadnicy na terenie obecnego Nowogródka pojawili się około 4 tysięcy lat temu. Potwierdzają to zachowane pomniki z dawnych czasów, fortyfikacje i kopce pogrzebowe. W I Kronice Sofijskiej i IV Kronice Nowogrodzkiej miasto zostało po raz pierwszy wymienione w roku 1044 w związku z najazdem Jarosława Mądrego na Litwę. W kronice Sofijskiej I mówi się: „Idź Jarosławie na Litwę, a na wiosnę załóż Nowogród i to zrobił”. Po raz pierwszy w swoich pracach datę założenia miasta w 1044 r. podał rosyjski historyk W. Tatiszczew. Pisał: „Ten Nowogród tylko wydaje się litewski, który chciał zawojować Wsiesław Połocki, ale książęta Jarosławowicze dowiedzieli się o wartości swojej ziemi, udali się najpierw na Mińsk i pokonali go, a następnie nad rzekę Niemen na Litwie, która nie jest daleko od Mińska i Nowogródka Litewskiego”. Dziś ta data podana jest w „Encyklopedii historii Białorusi” (Mińsk, 1999, t. 5) i „Belaruskaya Entsyklapedyі” (Mińsk, 2002, t.11).
W XII wieku miasto składało się z dziedzińca (Góra Zamkowa) i podgrodzia (Mały Zamek). Już od pierwszych dwóch wieków swojego istnienia Nowogródek stał się najbogatszym miastem nad Niemnem. W tych latach mieszkańcy Nowogródka nawiązali rozległe kontakty handlowe z bałtyckimi i skandynawskimi królestwami, państwami europejskimi, Bizancjum i Bliskim Wschodem. W XII wieku Nowogródek był jednym z najbogatszych miast Czarnej Rusi.
Od XIII w. Nowogródek był centrum księstwa. W 1253 roku książę nowogródzki Mendog koronował się na króla Litwy. W związku z tym Nowogródek można słusznie uznać za pierwszą stolicę i centrum Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL). Syn Mendoga, Wojszełk, walcząc przeciwko halicko-wołyńskim książętom, zjednoczył wokół Nowogródka ziemie pińskie, Holszany i Dewołtwę. To terytorium stało się podstawą WKL.
W latach 1316-1341 trwało panowanie wielkiego księcia litewskiego Giedymina w Nowogródku. W 1341 roku nowogródzkim księstwem rządził Koryjat Giedyminowicz, a od 1358 księstwo przeszło w posiadanie jego syna Fiodora. Pod koniec XIV wieku Nowogródek należał do Korybuta, syna wielkiego księcia Litwy Olgierda. Od 1394 roku Nowogródek był centrum Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Pod koniec XIV wieku na Górze Zamkowej rozpoczęto budowę zamku z kamienia, która zakończyła się na początku XVI wieku. Zamek w Nowogródku w XVI wieku miał siedem wież połączonych murami, z dodatkowym wzmocnieniem na północy – dużym ziemnym wałem i fosą o szerokości 30 m i głębokości do 4 m. Wzdłuż wału wznosiły się wysokie mury. Zamek przez długi czas był jednym z najbardziej umocnionych i trudnych do zdobycia.
Od 1316 (1317) w mieście powstała rezydencja prawosławnego metropolity. Od 1415 roku Nowogródek był rezydencją metropolity WKL. Od 1596 roku – rezydencją metropolitów unickich w Rzeczypospolitej. W połowie XVI wieku w Nowogródku znajdowało się 10 różnych świątyń. W różnych okresach istniało tu 5 kościołów, 6 klasztorów, synagoga i meczet.
W mieście trzykrotnie odbywały się sejmy (1448, 1508, 1538). W 1422 roku w Kościele Farnym odbył się ślub Władysława Jagiełły z księżną Zofią Holszańską. Z ich małżeństwa wywodzi się słynna dynastia Jagiellonów.
W 1428 r. całe miasto wraz z ziemią i wioskami Witold przekazał swojej żonie Ulianie. Giedymin, Olgierd, Kiejstut i kijowscy metropolici często odwiedzali miasto. 26 lipca 1511 r. miasto otrzymało prawo magdeburskie. Samorząd istniał do 1795 roku, kiedy Nowogródek stał się częścią Imperium Rosyjskiego. Od 1581 do 1775 roku odbywały się tu spotkania najwyższego sądu apelacyjnego – Głównego Litewskiego Trybunału, a w jednej z wież zamku mieściło się jego archiwum.
W 1595 roku Dyplomem Zygmunta III miasto otrzymało herb: na czerwonym tle Archanioł Michał, który trzyma miecz w prawej ręce, a w lewej wagę.
W XVI–XVIII wieku Nowogródek zamieszkiwało na stałe 2-3 tys. osób. Bitwy wojenne, pożary miejskie i epidemie XVII-XVIII w. przyniosły miastu zniszczenia i śmierć. Zamek Nowogródzki stracił swoje strategiczne znaczenie i popadł w ruinę. Jednak miasto w XVIII wieku pozostało jednym z centrów życia społecznego i politycznego WKL.
Nowogródek zawsze miał wiele atrakcji turystycznych: Zamek Nowogródzki, klasztor Dominikanów (XVII-XVIII w.), kościoły św. Michała Archanioła (XV-XVIII w.), św. Mikołaja Cudotwórcy (XVII-XIX w.), Przemienienia Pańskiego (XVII-XVIII w.), cerkiew Borysa i Gleba (XII w.), meczet (XVI-XIX w.), synagoga (XVI-XIX w.), kaplica św. Jerzego (XVI w.), domy, w których mieszkał Adam Mickiewicz oraz dom Elizy Orzeszkowej.
Nowogródek jest dobrze znany miłośnikom twórczości Adama Mickiewicza, który wychował się na tych ziemiach, chodził tutaj do szkoły i napisał swoje pierwsze wiersze. Mieszkańcy Nowogródka to aktywni i otwarci ludzie, którzy chętnie dzielą się wspomnieniami, opowieściami i doświadczeniami związanymi z życiem w tym miejscu.
Odwiedzający Nowogródek mają okazję poznać historię miasta i jego mieszkańców, poczuć energię, która towarzyszyła mu przez wieki, oraz cieszyć się pięknymi krajobrazami, które niezmiennie zachwycają i inspirują.
Jubileusz 980-lecia Nowogródka był doskonałą okazją do tego, aby przypomnieć o bogatej historii miasta, jego znaczeniu dla Białorusi i całego regionu, a także uhonorować dziedzictwo, które jest integralną częścią tożsamości mieszkańców.
A.J.
Powiązane artykuły:
