W 2019 roku, nakładem niezależnego białoruskiego wydawnictwa R.M. Cymbierow, ukazał się pamiętnik legendarnego brygadiera Józefa Kopcia, pochodzącego z Pińszczyzny. Publikacja ta natychmiast stała się wydarzeniem wśród miłośników historii. Wspomnienia Józefa Kopcia to bezcenne świadectwo i pomnik epoki – z jednej strony odległej, z drugiej wciąż bliskiej, gdyż doświadczenia i przesłania tamtych czasów pozostają aktualne również dziś.

Po raz pierwszy jego rękopisy pt. «Dziennik podróży Józefa Kopcia przez całą wzdłuż Azyę lądem do portu Ochocka etc.» zostały opublikowane we Wrocławiu przez S. Raczyńskiego w 1837 roku, kilka lat po śmierci autora. Opisane w dziennikach epizody z życia Kopcia stały się inspiracją dla wielu literatów, którzy uczynili z nich legendę – m.in. Antoni Gorecki w utworze Złączenie się brygady Kopcia z Kościuszką (1834) czy Lucjan Siemieński w Wieczorze u jenerała Kopcia (1842). Pamiętnik był wielokrotnie wznawiany w XIX wieku. Wpłynął także na twórczość poetów – Juliusz Słowacki korzystał z jego treści podczas pisania Anhellego (1838), prozy poetyckiej osadzonej na Syberii wśród polskich zesłańców politycznych. Zapisy Kopcia zostały przetłumaczone również na języki obce: francuski (1839–1841) oraz rosyjski (1896). Józef Kopeć herbu Lubicz urodził się 15 maja 1762 roku (według niektórych źródeł w 1758 roku) w powiecie pińskim. Ojciec nauczał go języka polskiego, łaciny, geometrii oraz języków obcych. Młody Józef posiadał także zdolności plastyczne, które później wykorzystał m.in. do sporządzania map Syberii podczas zesłania.

W 1774 roku wstąpił do wojska. Od 1778 służył w 2. Brygadzie Kawalerii Narodowej Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego pod dowództwem Jerzego Kołłątaja. W randze porucznika dowodził szwadronem w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, biorąc udział w bitwie pod Dubienką. Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej, Kopeć wraz ze swym oddziałem został zmuszony do złożenia przysięgi na wierność Katarzynie II i wcielony do armii rosyjskiej jako major. Wśród polskich jednostek w armii carskiej szybko zaczęły się tworzyć spiski planujące zbrojne wystąpienia przeciw Rosji – Kopeć przystąpił do jednego z nich.

Po wybuchu Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 roku jego brygada, wraz z kilkoma innymi szwadronami, przedarła się spod Kijowa przez Ukrainę i linie rosyjskie na Wołyń, by połączyć się z siłami Kościuszki. W ślad za nim poszło kilkanaście tysięcy Polaków z innych jednostek rosyjskich. Za ten czyn Kopeć został 8 maja 1794 roku awansowany do stopnia wicebrygadiera (dziś: pułkownika), a wkrótce potem – brygadiera.

Wziął udział w wielu bitwach, m.in. pod Chełmem, w obronie Warszawy oraz w bitwie pod Maciejowicami, gdzie został ciężko ranny i wzięty do niewoli. Za zasługi otrzymał złotą obrączkę z napisem «Ojczyzna Obrońcy Swemu». Po uwięzieniu w Kijowie i następnie w klasztorze w Smoleńsku, carskim ukazem z 20 czerwca 1795 roku został zesłany na Kamczatkę z obowiązkiem osiedlenia się. Podczas ponad dwuletniego zesłania zajmował się dokumentowaniem i opisywaniem kultury ludów Dalekiej Północy oraz spisał relacje naocznych świadków buntu i ucieczki z Kamczatki – Maurycego Beniowskiego. Zesłanie zakończyło się dzięki ukazowi cara Pawła I z 29 listopada 1796 roku.

Po powrocie do kraju Józef Kopeć mieszkał najpierw jako rezydent w Puławach u Czartoryskich, następnie u Radziwiłłów w Nieświeżu oraz w Porycku u Tadeusza Czackiego. Ostatecznie osiadł w rodzinnym majątku Luszniew (obecnie na terenie Białorusi, rejon brasławski), gdzie założył rodzinę. Prowadził gospodarstwo, pisał dzienniki i aktywnie działał społecznie – m.in. w lokalnej loży masońskiej.

Około 1817 roku car Aleksander I oficjalnie awansował go do stopnia generała kawalerii i nadał mu Luszniew w użytkowanie na 50 lat. Zmarł w swoim majątku w 1833 roku i został pochowany w miejscowej kaplicy, po której dziś nie pozostał żaden ślad.

Red.

Udostępnij na: