Wśród lasów nadbużańskich, w głębokim, zapadłym Podlasiu, między dawnymi dobrami Sapiehów i Radziwiłłów, Kodniem, Sławatyczami, Włodawą leży ta majętność, niegdyś Sapieżyńska, w której zamierzano fundować rezydencję pańską, czego dowodem był wspaniały i ogromny ogród z kilkusetletnimi świerkami i grabowymi szpalerami.  Lasy stare, odwieczne, opasują  zewsząd siedzibę w przepysznych drzewach ukrytą (…) Cóż to za cudowne gąszcze były w Kraszczynie, jakie sosny na drodze do Chmielity i Sosnówki. (…)
W takim to miejscu wychowałem się, zrosłem, tak wesoły, tak kochany jak gdyby po wyjściu stamtąd samo mię szczęście na świecie oczekiwać miało. (…)
O wesołym wstępem do życia był mi Romanów! (…)

W malowniczej miejscowości Romanów, położonej w województwie lubelskim, nieopodal granicy z Białorusią, znajduje się miejsce wyjątkowe – Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Muzeum powstało w 1958 roku z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Literatury i Sztuki im. J.I. Kraszewskiego. Jego misją było nie tylko upamiętnienie dorobku pisarza, lecz także ocalenie od zapomnienia dworu – gniazda rodowego, w którym kształtowała się wrażliwość i tożsamość młodego Józefa. Dziś to jedno z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można poczuć atmosferę polskiego dworu sprzed ponad 150 lat.

Zalążkiem obecnej kolekcji Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie był cenny dar Janusza Kraszewskiego, który przekazał ocalałą z obu wojen światowych część zbiorów swego ojca Bogusława i dziadka Kajetana – brata pisarza. Dar ten obejmował rękopisy, dziewiętnastowieczne wydania dzieł Kraszewskiego, jego rysunki, akwarele, obraz olejny „Krajobraz z brzozami”, fotografie i dokumenty rodzinne, a także osobiste pamiątki, m.in. porcelanową psią budkę i modlitewnik z 1727 roku, które wspominał sam pisarz.

Wnętrza muzeum zostały starannie odtworzone na podstawie zachowanych opisów i relacji rodzinnych. Zwiedzający mogą zobaczyć gabinet pisarza, salon z oryginalnymi meblami z epoki, a także rodzinne pamiątki, portrety, rękopisy i książki. Szczególnie poruszająca jest ekspozycja poświęcona dzieciństwu i młodości Kraszewskiego, ukazująca jego związek z Romanowem i ziemią poleską.

 

Park w Romanowie – zielone serce dworu Kraszewskich

Dwór w Romanowie otacza malowniczy, zabytkowy park krajobrazowy, który powstał jeszcze w XVIII wieku i przez lata był rozbudowywany oraz pielęgnowany przez kolejne pokolenia Kraszewskich. Park ten stanowi wyjątkowe połączenie ogrodu użytkowego i ozdobnego, charakterystycznego dla szlacheckich rezydencji epoki.

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów założenia parkowego jest aleja modrzewiowa, prowadząca w stronę dworu. Stare, potężne modrzewie, pamiętające jeszcze czasy młodości Józefa Ignacego Kraszewskiego, nadają temu miejscu niezwykłego, niemal symbolicznego charakteru – są milczącymi świadkami historii rodziny i samego pisarza. Modrzewie te są nie tylko rzadkością dendrologiczną w tym regionie, ale także ważnym elementem kompozycji przestrzennej całego założenia.

Wśród alejek parku zachowały się również inne wiekowe drzewa: lipy, dęby, jesiony i kasztanowce, z których wiele jest pomnikami przyrody. Wśród zarośli odnaleźć można także pozostałości dawnego sadu i ogrodu kwiatowego, a także romantyczne zakątki z ławkami i widokiem na stawy, które zachęcają do refleksji i odpoczynku – zupełnie jak niegdyś, gdy sam Kraszewski spacerował tu z notatnikiem w ręku.

W parku mieści się również kaplica grobowa rodziny Kraszewskich, gdzie pochowani są m.in. prababka pisarza – Franciszka z Malskich Kraszewska, oraz inni członkowie rodu. To miejsce zadumy, którego atmosfera doskonale współgra z duchem tej wyjątkowej przestrzeni.

Park w Romanowie nie jest więc jedynie dodatkiem do muzeum – to żywe świadectwo historii, przestrzeń, która przenosi odwiedzających w świat poleskiej siedziby ziemiańskiej sprzed dwóch wieków.

 

Bogactwo zbiorów i ekspozycja muzealna

Ekspozycja w Muzeum im. J. I. Kraszewskiego w Romanowie została zaprojektowana tak, by przenieść zwiedzających w świat polskiego ziemiaństwa XIX wieku – epoki, w której twórczość i życie Kraszewskiego miały swoje korzenie.

Na szczególną uwagę zasługuje gabinet pisarza, zrekonstruowany na podstawie opisów i zachowanych przedmiotów. Znajdują się w nim jego biurko, kałamarz, oprawione rękopisy, okulary, a także pierwsze wydania jego dzieł, m.in. „Starej baśni”, „Chaty za wsią” czy „Hrabiny Cosel”. Zwiedzający mogą również zobaczyć liczne listy pisane przez Kraszewskiego do rodziny, przyjaciół i wydawców, dzięki którym poznajemy jego osobiste przemyślenia i kulisy pracy literackiej.

W jednej z sal zgromadzono pamiątki rodzinne, w tym fotografie, dokumenty, obrazy olejne i pastele przedstawiające przodków i krewnych Kraszewskich. Szczególne miejsce zajmuje ekspozycja poświęcona Kajetanowi Kraszewskiemu, młodszemu bratu Józefa Ignacego – autorowi utworów przyrodniczo-historycznych i wielkiemu miłośnikowi ogrodnictwa oraz etnografii Polesia. W zbiorach muzeum znajdują się egzemplarze jego prac, m.in. „Zapiski z Polesia” oraz kolekcja rycin i szkiców botanicznych.

Kolejne pomieszczenia muzealne prezentują życie codzienne w dworze szlacheckim, z meblami z epoki, porcelaną miśnieńską, biedermeierowskimi bibelotami, a także przedmiotami użytkowymi charakterystycznymi dla sfery ziemiańskiej. Jedna z sal poświęcona została tematyce patriotycznej i niepodległościowej, tak bliskiej sercu Kraszewskiego – znajdziemy tam portrety powstańców, fragmenty jego esejów historycznych, a także kopie jego publicystycznych manifestów.

W muzeum znajduje się również czytelnia i archiwum, z bogatym zbiorem dzieł Kraszewskiego oraz publikacji naukowych o jego twórczości i epoce. Instytucja organizuje regularnie wystawy czasowe, koncerty, spotkania autorskie i wydarzenia edukacyjne, dzięki którym Romanów tętni życiem kulturalnym również dziś.

 

Rodzinne kobiety – strażniczki pamięci

Romanów był nie tylko siedzibą pisarza, ale też miejscem silnych wpływów kobiecych. Babka Józefa Ignacego – Anna z Żabczyńskich Malska – opiekowała się nim po śmierci ojca, dając mu dom pełen ciepła i tradycji. Prababka – Konstancja z Krzyżanowskich – uczyła go patriotyzmu i umiłowania historii Polski. Obie kobiety odegrały niebagatelną rolę w ukształtowaniu jego poglądów, wrażliwości i literackiego smaku.

 

Kajetan Kraszewski – romantyk, wynalazca i… hodowca ananasów

W cieniu sławy starszego brata – Józefa Ignacego Kraszewskiego – pozostał Kajetan Kraszewski (1827–1896), choć sam również zasługuje na uwagę jako oryginalna postać epoki. Urodzony i wychowany w Romanowie, był nie tylko ziemianinem zarządzającym majątkiem, ale także bibliofilem, kolekcjonerem, miłośnikiem nauki, eksperymentatorem i literatem. Jego życie dowodzi, że również na prowincji można było prowadzić życie w duchu intelektualnej pasji i nowoczesności.

 Jedną z najbardziej znanych inicjatyw Kajetana Kraszewskiego była słynna „ananasiarnia” – unikatowa jak na owe czasy szklarnia, w której prowadził uprawę egzotycznych owoców, zwłaszcza ananasów i pomarańczy, w trudnym klimacie poleskim. Był to wyraz nie tylko jego zamiłowania do przyrody, ale i niezwykłej determinacji oraz pomysłowości technicznej – Kajetan sam projektował urządzenia, które utrzymywały odpowiedni mikroklimat w cieplarni. „Ananasiarnia” stała się sensacją w regionie i powodem do dumy dla właściciela.

Kajetan zajmował się również pisaniem – publikował powieści historyczne i nowele, które choć nie osiągnęły takiego rozgłosu jak dzieła jego brata, cieszyły się uznaniem czytelników w Królestwie Polskim i na Litwie. Był także kolekcjonerem pamiątek narodowych i starodruków, tworząc w Romanowie prywatne archiwum i bibliotekę.

Jego osobowość łączyła w sobie cechy romantycznego marzyciela, wynalazcy i oświeconego gospodarza. Mimo że nie odegrał tak znaczącej roli w literaturze polskiej jak Józef Ignacy, to jego wkład w życie kulturalne i naukowe regionu był bezcenny.

Obaj bracia, choć różnili się temperamentem i obszarem działań, mieli wspólne źródła inspiracji – dziedzictwo Romanowa, rodzinny dom pełen książek, tradycji i intelektualnego fermentu. Dziś muzeum w Romanowie przypomina o nich obu – Józefie Ignacym jako pisarzu i patriocie, i Kajetanie jako przykładzie człowieka renesansu, który wśród pól i lasów Polesia potrafił uprawiać ananasy i zgłębiać historię.

 

..C i e k a w o s t k a..

 Ignacy Kraszewski, znany przede wszystkim jako pisarz, publicysta i działacz społeczny, miał również wielką pasję do historii i archeologii. Jego zainteresowanie archeologią miało charakter bardzo praktyczny – prowadził własne wykopaliska, dokumentował znaleziska, kolekcjonował zabytki i pisał opracowania naukowe. W czasach, gdy nauka archeologii dopiero się rozwijała, Kraszewski wykazywał się dużą intuicją badawczą i ogromnym zapałem.

 Jednym z najbardziej znanych miejsc jego badań były tereny Wołynia i Podlasia – szczególnie okolice Romanowa, gdzie przez pewien czas mieszkał. Badał tam kurhany, cmentarzyska i inne stanowiska archeologiczne, szukając śladów dawnych kultur słowiańskich. Zgromadził też pokaźną kolekcję starożytnych narzędzi, ceramiki i ozdób, które częściowo przekazał do muzeów, a częściowo zachował w swoich zbiorach prywatnych.

W 1873 roku opublikował książkę „Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy”, w której oprócz opisów przyrodniczych i etnograficznych, zamieścił także liczne informacje o znaleziskach archeologicznych i refleksje na temat przeszłości tych ziem.

 

Działalność wydawnicza.

Józef Ignacy Kraszewski był również niezwykle aktywny jako wydawca i promotor polskiej kultury na emigracji, szczególnie podczas swojego pobytu w Dreźnie, gdzie mieszkał w latach 1863–1883. Jego działalność wydawnicza w tym mieście miała ogromne znaczenie dla podtrzymania i szerzenia polskiej tożsamości narodowej w czasach zaborów.

W Dreźnie Kraszewski prowadził własną oficynę wydawniczą i drukarnię, dzięki czemu mógł niezależnie wydawać swoje dzieła oraz książki innych autorów. Umożliwiało mu to publikowanie zarówno literatury pięknej, jak i tekstów o charakterze historycznym, publicystycznym czy politycznym, które często nie mogły ukazać się w zaborze rosyjskim czy pruskim ze względu na cenzurę.

Muzeum pełni dziś rolę nie tylko miejsca pamięci, lecz również aktywnego ośrodka kultury – odbywają się tu spotkania literackie, koncerty, plenery malarskie i lekcje muzealne. Przyciąga zarówno miłośników historii, jak i tych, którzy pragną zanurzyć się w atmosferze dawnych lat i poznać życie jednego z największych kronikarzy polskich dziejów.

Dla mieszkańców Polesia, Romanów i muzeum Kraszewskiego mają szczególną wartość – to przecież stąd wywodził się człowiek, który opisał świat ich przodków z niezwykłą dbałością o detale, z miłością i szacunkiem dla tradycji. W epoce globalizacji i szybkich przemian, takie miejsca jak Romanów przypominają nam o korzeniach, które warto pielęgnować.

 

Red.