„Żydzi w Pińsku, wydaje się – wszyscy. Ich działalnością kwitnie nie tylko całe miasto, ale również handel całego kraju. Rzemieślnicy, kupcy, dorożkarze – wszyscy Żydzi, i bez Żyda nic nie może się tutaj odbyć.”
Nikołaj Leskow, „Iz odnogo dorożnogo dniewnika” (Z dziennika podróży), 1862.
9 sierpnia 1506 r. piński książę Fiodor Iwanowicz Jarosławicz podpisał akt nadania pińskim Żydom działek pod budowę synagogi i cmentarza. Ok. 15 rodzin utworzyło tu gminę żydowską. Ten akt jest pierwszą pisemną wzmianką o żydowskiej społeczności w Pińsku.
Żydzi zajmowali się dzierżawą mienia, lichwą, poborem podatków i ceł, handlem drewnem, chlebem, potażem, a także rzemiosłem. Piński kahał był jednym z najbogatszych w Wielkim Księstwie Litewskim, ale w 1574 r., z powodu wielu pożarów, epidemii i innych klęsk, pińscy Żydzi zwrócili się do Wielkiego Księcia Litewskiego z prośbą o zwolnienie ich od wszystkich podatków i opłat, tak by mieć środki na odbudowę domów i majątków. Uzyskali zwolnienie na 6 lat.
Na pocz. XVII w. pińska gmina była jedną z trzech głównych społeczności Litewskiego Waadu. Podczas wojen poł. XVII w. i pocz. XVIII w. Pińsk i tamtejsza gmina żydowska wiele wycierpiały. Kozackie oddziały Bogdana Chmielnickiego, wspierane przez prawosławnych mieszkańców miasta, krwawo rozprawiły się z pińskimi Żydami. Pińska wspólnota żydowska ucierpiała także podczas wojny rosyjsko-polskiej w latach 1654–1667. W 1654 r. Pińsk spaliły wojska rosyjskie. W 1660 r. miasto znów było zajęte i ograbione przez wojska rosyjskie i Kozaków, wielu Żydów zabito. Sytuacja była na tyle trudna, że dwukrotnie – w 1655 r. i w 1660 r. – miasto było zwolnione na 4 lata od wszelkich podatków i powinności. Kolejne nieszczęścia spotkały pińskich Żydów na pocz. XVIII w., zwłaszcza w 1706 r., kiedy miasto zostało podbite przez wojska króla szwedzkiego Karola XII.
Piński kahał zwracał się z prośbą o pomoc pieniężną do dominikanów: w 1693 r. zaciągnął u nich kredyt w wysokości 1000 zł, w 1737 r. – 16 630 zł. Wierzycielami były również kościoły katolickie. Wiadomo, że Trybunał Litewski w końcu XVII w. i na pocz. XVIII w. nałożył wyrok skazujący na wygnanie z Wielkiego Księstwa Litewskiego lub na kaźń starszyznę pińskiej wspólnoty żydowskiej z powodu niespłacenia długów wobec skarbu państwa i osób prywatnych.
W inwentarzu miasta za 1764 r. były zarejestrowane cechy: kowalski, garbarski, szewski, rzeźnicki, krawiecki, rybacki, kuśnierski i inne cechy rzemieślnicze.
W 2. poł. XIX w. w Pińsku założono żydowski szpital (ul. Zawalna 9).
„Publiczny szpital żydowski na Karolinie był zbudowany i utrzymywany dzięki pińskiemu kupiectwu. W nim znajduje się 7 sal, gdzie chorzy są rozmieszczeni wg charakteru dolegliwości. […] Doktor Fiszkin, Żyd z pochodzenia i wyznania, był niezwykle światłym i uczciwym człowiekiem, cieszącym się ogromnym szacunkiem całego miasta. Był znany nie tylko jako dobry, lecz także jako bezinteresowny lekarz. Celem całego jego życia było służenie ludności, zapominając o swoich osobistych interesach. Wymyślił ideę zbudowania w Pińsku szpitala dla biednych, zabiegał o wcielenie w życie swojego szlachetnego pomysłu, był w nim lekarzem, bez żadnej zapłaty i umarł tak, jak najczęściej umierają dobrzy ludzie, tzn. nigdzie i nikt nie krzyczał i nie ogłaszał jego śmierci,” – Nikołaj Leskow, „Iz odnogo dorożnogo dniewnika” (ros. Z dziennika podróży), 1862.
Przedmieście Karolin
W 1690 r. piński starosta Jan Karol Dolski na miejscu Zagórza założył miejskie przedmieście i nadał mu nazwę Karolin. Pińsk i Karlin (tak go nazywali Żydzi; Karolin to współczesna nazwa przedmieścia Pińska) rozdzielała tylko ul. Rowecka. Karolińska społeczność żydowska szybko się rozrastała: pojawiły się synagogi, cheder, mykwa, cmentarz, zbudowano sklepy, spichlerze i składy. Koryto Prypeci zostało wyprostowane przez kanał, dzięki któremu Karolin miał przewagę nad Pińskiem: ładunki i towary, które przewożono od strony Dniepru najpierw trafiały na karolińskie nabrzeże. Karolin pod względem obrotu towarami i dochodów mieszkańców zaczął wyprzedzać Pińsk.
W 2. poł. XVII w. w Pińsku toczyły się spory między przeciwnikami chasydyzmu (misnagdami) a jego zwolennikami, w rezultacie których piński rabin Lewi Icchok ben Meir z Berdyczowa zmuszony był opuścić miasto. Przedmieście Pińska, Karolin, stało się rezydencją chasydzkich cadyków.
„Gdybym tylko mógł pokochać największego z cadyków, tak jak Bóg kocha ostatniego z grzeszników”, – Aaron Karliner
Założycielem karolińskiej dynastii był Aaron Karliner (Perłow; 1736–1772), syn Jaakowa z Janowa – synagogalnego służącego, którego rodzina, wg legendy, należała do rodu króla Dawida. W młodości pod wpływem wuja wyruszył do Międzyrzecza, gdzie został jednym z ulubionych uczniów rabina Dow Bera, Wielkiego Magida. Po powrocie do Karolina zlecono mu misję rozpowszechnienia chasydyzmu na Litwie. Kolejnym cadykiem był Szlomo (Gottlib) z Karolina (1738–1792), uczeń Wielkiego Magida i Aarona Karlinera, który z powodu prześladowania chasydów zmuszony był do ucieczki do wołyńskiego centrum chasydyzmu w Ludmirze (Włodzimierz Wołyński). Zginął od kuli kozackiej podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. podczas modlitwy we włodzimierskiej synagodze. Chasydzi wierzyli, że ich rebe „rozumie język drzew, zwierząt i ptaków”, i mówili o nim: „Kto może równać się ze świętym Szlomą: przecież on – przerasta świat o dłoń”.
Kolejnymi przywódcami dynastii byli Aszer ben Aaron (1765–1826) i jego syn Aaron II (1802–1872). Aszer ben Aaron w 1792 r. osiedlił się w miasteczku Stolin w pobliżu Karolina, po czym karolińskich chasydów zaczęto nazywać również stolińskimi. Podkreślając religijną wartość pracy, wymagał od chasydów we wszystkich dziedzinach gorliwości, potępiając Żydów wykorzystujących nieżydowskich pracowników. W 1792 r. aresztowany jako „przywódca sekty”, po uwolnieniu wrócił do Karolina. Pod przywództwem jego syna Aarona II karoliński chasydyzm zdobył szeroki wpływ na Polesiu i Wołyniu. W traktacie Bejt Aaron (hebr. Dom Aarona, 1875) podkreślił, że życie codzienne, tak jak i modlitwa, jest służeniem Bogu, a osiągnięcie duchowej doskonałości przybliża nadejście Mesjasza. Właśnie wtedy ułożono najbardziej znane karolińskie melodie i pieśni. Aaron II okazywał duchowną i materialną pomoc wspólnotom karolińskich chasydów, które osiedliły się w Ziemi Obiecanej. W 1867 r. przeprowadził się do Stolina.
Kompleks synagogalny
W 1506 r. w Pińsku wybudowano, obok głównego placu handlowego, synagogę, a w poł. XVII w. kolejną – kamienną Wielką Synagogę, należącą do cechu krawieckiego „Sznajder-szul”. Wielką Synagogę wznoszono w czasach, kiedy architektura sakralna i obronna były ze sobą ściśle związane. Gmach synagogi był świadkiem dramatycznych wydarzeń w poł. XVII w. Wielokrotnie płonęła i była bezczeszczona, ale za każdym razem ją odbudowywano.
W 1863 r. w Pińsku działało 27 synagog i domów modlitwy, w 1910 r. – 35, w 1940 r. – 43.
Mocno zdewastowanej podczas II wojny światowej Wielkiej Synagodze nie udało się przetrwać powojennej socjalistycznej rekonstrukcji miasta i w 1956 r. została zburzona. Na jej miejscu wybudowano miejski Dom Kultury. Zniszczone zostały także inne pińskie bóżnice i domy modlitwy. Ostatnią działającą w Pińsku w czasach sowieckich synagogą była synagoga chasydów stolińskich, nazywana też Kitajewską (nazwa związana ze strojami z atłasu, sprowadzanego z Chin, które nosili chasydzi). Dzisiaj na ich miejscu znajduje się ruchliwe skrzyżowanie ulic: Biełowa i W. Korża.
Cmentarze żydowskie
Pierwszy cmentarz żydowski w Pińsku powstał na pocz. XVI w., pomiędzy ul. Kotlarską i ul. Zawalną (ul. Maszkowskiego). Pochowano tu m.in. Cwiego Hirsza, syna Baal Szem Towa, założyciela chasydyzmu. Cmentarz chasydzki znajdował się przy ul. Puszkina, pochowano na nim m.in. Aarona Wielkiego Karolinera, jego syna Aszera, karolińskiego rabina Dowida Frydmana, Ejzera Weizmanna (ojca pierwszego prezydenta Izraela, Chaima Weizmanna). 
Oba cmentarze zostały zniszczone w czasach sowieckich. W miejscu cmentarza chasydzkiego ustawiono pomnik ku pamięci ofiar egzekucji dokonywanych na terenie nekropolii w latach 1941–1943. Na cmentarzu komunalnym przy ul. Spokojnej znajduje się kwatera, na której po wojnie chowani byli pińscy Żydzi.
https://shtetlroutes.eu/pl/1/
Powiązane artykuły:
