Turystyka obecnie jest jedną z najważniejszych i perspektywistycznych branż w ekonomii światowej, jedną z form współpracy międzynarodowej a także regionalnej. Stanowi ona część składową zarówno krajowej, jak też zagranicznej polityki ekonomicznej. Specyficzną jej cechą jest brak bezpośredniej wymiany handlowej, zaś usługi oferowane są poprzez sieć hoteli, restauracji. w postaci imprez oraz odpowiednich atrakcji turystycznych, w tym wycieczek. Jednocześnie oferuje się nic tylko wytworzone produkty, ałe też szeroką gamę usług o charakterze rekreacyjnym, zarówno poznawczym jak też przyrodniczym. Bezpośredni wpływ na formę aktywności i wypoczynku człowieka wywiera obecnie poziom rozwoju sił wytwórczych oraz ukształtowane w poszczególnych krajach stosunki społeczne. To one w znacznej mierze decydują o ich stopniu rozwoju.
Turystyka i rekreacja sprzyjają różnym formom wypoczynku, przywracają energię i odnawiają siły witalne człowieka, przywracają ponadto jego aktywność twórczą. Najważniejszym bowiem zadaniem turystyki i rekreacji jest biologiczna odnowa organizmu, przywrócenie jego sił duchowych oraz zdolności twórczych. W obecnych warunkach pełnią one funkcję zarówno odnowy biologicznej, jak leż społeczno-kulturalną, ekonomiczną i polityczną. O funkcji odnowy biologicznej świadczy przede wszystkim leczenie sanatoryjne. Najważniejszym zadaniem turystyki jest odprężenie psychiczne człowieka i odnowa jego zdolności witalnych. Turystyka pogłębia duchowe obcowanie człowieka z przyrodą, ze spuścizną duchową i materialną nie tylko własnego kraju, ale też i innych. Wzbogaca ona wiedzę człowieka, określa jego rolę i miejsce w świccio. Funkcja ekonomiczna turystyki sprowadza się nie tylko do prezentacji szerokiej gamy towarów i usług, lecz sprzyja też aktywizacji gospodarczej, zwiększeniu zatrudnienia, co w konsekwencji powoduje przyspieszenie rozwoju gospodarczego oraz zwiększenie efektywności turystyki krajowej i międzynarodowej.
Turystyka stanowi także ważne ogniwo wychowania moralnego i patriotycznego poprzez oddziaływanie poznawcze i wychowawcze zarówno zabytków kultury materialnej, a poprzez to kultury i historii, jak też oddziaływanie estetyczne przyrody. Turystyka międzynarodowa sprzyja zbliżaniu narodów i ich pokojowej koegzystencji, nawiązywaniu więzów przyjaźni. Ponadto turystyka międzynarodowa wywiera istotny wpływ na poziom i strukturę dochodu narodowego, jego bilans płatniczy.
Położona w centrum Europy Białoruś stanowi unikalny obszar dla rozwoju turystyki krajowej i międzynarodowej. Granice Białorusi każdego roku przekracza ponad 10 milionów obywateli, zaś na jej terytorium krzyżują sic ważne szlaki turystyczne łączące Północ z Południem oraz Zachód ze Wschodem.
Pogranicze Ukrainy, Polski i Litwy w basenie Niemna. Bugu i Prypcci stanowi region o wyjątkowym znaczeniu rekreacyjnym. Długość linii kolejowych na tym obszarze wynosi ponad 1800 km, a dróg z utwardzoną nawierzchnią – 13 tys. km. Region ten położony jest w pobliżu Morza Bałtyckiego (odległość z Grodna do portu w Kaliningradzie wynosi 240 km). Dostęp do Morza Bałtyckiego zapewnia Niemen poprzez Kanał Augustowski, a także Kanał Dniepr-Bug, Bug Zachodni i Wisłę. Zapewniony jest również dostęp do Morza Czarnego poprzez Prypeć i Dniepr.
W regionie zachodnim powstały warunki umożliwiające działalność rekreacyjną, rozwój turystyki, wczasów zdrowotnych i bazy wypoczynkowej. Położony jest on w pasie lasów mieszanych (iglasto-łiściastych) i liściastych, stanowiąc też doskonałą bazę do działalności naukowej związanej z ekologią i turystyką. W chwili obecnej obszar ten jest pokryty roślinnością w ponad 50%. Hora liczy ponad 1400 gatunków drzew i krzewów (27 gatunków drzew, 58 krzewów, 15 krzewinek i 8 półkrzewów). Spośród nich na uwagę zasługują m.in. gatunki arktyczne (brzoza karłowata), występujące w tajdze (woskownica europejska, salwinia pływająca i inne), w Środkowej (jodła pospolita) i Zachodniej Europie (bluszcz zwyczajny) oraz w stepie. Lasy zajmują 36% powierzchni. Największy obszar zajmują lasy sosnowe (ponad 60%), brzozowe (ponad 15%), olchowe (ponad 10%), dębowe i świerkowe. Największe masywy leśne to Puszcza Białowieska, Rużańska. Grodzieńska, Lipiczańska i Nalibocka.
Dąbrowy łęgowe w dolinie Prypeci, dąbrowy położone na Równinie Kosowskiej, lasy czarnoolchowe oraz jedyna wyspa jodły pospolitej na Równinie Prużańsko-Berezowskiej stanowią ewenement w skali Europy. W lasach spotyka się nieliczne gatunki roślin, które rzadko występują na kontynencie europejskim (m.in. jodła pospolita. buławnik czerwony, miodownik, obuwik, różanecznik). Na tym obszarze zachowały się niektóre drzewa-giganty, takie m.in. jak sosna (wiek ponad 500 lat, wysokość do 35 m), czy dąb (wiek ponad 500 lat, średnica 190 cm).
Fauna składa się z ponad 400 gatunkćiw kręgowców, w tym 73 gatunków ssaków, 266 gatunków ptaków, 7 gatunków płazów, 12 gatunków zwierząt wodno-lądowych i ponad 50 gatunków ryb. Zaaklimatyzowały się tu takie gatunki zwierząt, jak jenot, szop pracz, piżmak. Położone na Równinie Małoryckicj Jezioro Orzechowskie stanowi swoisty raj dla ptaków w Europie. Zarejestrowano tutaj ponad 110 gatunków ptaków, spośród których 22 zostało odnotowanych w Czerwonej Księdze Republiki Białoruś. Zamieszkują tu m.in.: orzeł bielik, puchacz, zimorodek, podróżniczek, zielonka (kureczka mała), perkozy, bąki, remiz, ślepowron, czapla biała, czapla purpurowa, łabędź niemy, kaczka różeniec, nur pospolity, sokół (kobuz), żuraw zwyczajny, żwirowiec, dzięcioł zielony, dzierzba srokosz. Ponadto zaobserwowano lęgowiska takich rzadkich gatunków fauny na Polesiu, jak: kaczka krakwa, gęś gęgawa oraz w okresie migracji wiosennej łabędź krzykliwy. Należy przy tym podkreślić, że większość chronionych gatunków stanowią unikat nie tylko na Białorusi, ale też w Europie. W związku z powyższym najważniejszym zadaniem jest ochrona tego wyjątkowego pod tym, względem zakątka przyrody Polesia. Na leży więc w sposób rygorystyczny przestrzegać zasad ochrony przyrody zarówno na tym terenie, jak tez w okolicy. Już teraz powinni o tym pomyśleć użytkownicy tych obszarów, jak też istniejących tu zasobów wodnych.
W nieodległej przyszłości Jezioro Orzechowskie wraz z przylegającym doń pejzażem może stać się wzorcowym kompleksem ornitologicznym na skalę europejską.
Zamieszkują tu także rzadkie gatunki zwierząt, takie jak: niedźwiedź brunatny, nietoperz, mopek, rybołów, gadożer, orzeł bielik (birkut), orzeł przedni, puchacz, puszczyk, kania ruda, żółw błotny, rzekotka drzewna (żabka zielona), ropucha żwawa (paskówka). Tereny bagienne zajmują obszar około 8 tys. km kw. Najbardziej rozległe położone są na Polesiu (m.in. Pińskie, Wygonoszczańskie. Wielki Las, Choroszczańskie, Dziki Nikor).
W rejonie zachodnim tego kompleksu znajdująsię liczne rzeki, jeziora, kanały, rezerwuary wodne. Łącznie długość występujących tu ponad 870 rzek i kanałów (Kanał Dniepr-Bug, Winiecki, Dubojski, Rubielski, Bona, Białoozierski, Augustowski, Ogińskiego) wynosi 17.600 km. Znaczenie komunikacyjne posiada Kanał Dniepr-Bug, a w nieodległej przyszłości – Kanał Augustowski. Na obszarze tym odnotowano ponad 85 jezior (m.in. Wygonoszezańskie, Bóbrowickie, Sporowskio, Ołtuszowskie, Orzechowskie, Białe (w rejonie brzeskim) oraz Świteź. Takie jeziora, jak Świteź i Białe i Zawiszyńskie w rejonie Iwanowskim użytkuje się w celach turystyczno-rekrcacyjnych. Na tym obszarze powstały również liczne zbiorniki wodne, jak np. Sielec, Łotysze, Zelwa, Pogost, Hać, Łukowski, Huta i inne,które wykorzystywane są do hodowli ryb, a także w celach rekreacyjnych.
Na terytorium tym znajduje się park narodowy, ponad 60 rezerwatów i około 100 pomników przyrody. Wiele z nich to unikaty w skali europejskiej i światowej, jak np. Puszcza Białowieska, Rezerwat Wygonoszczański, Sporowski, Świtcziański, Środkowej Prypeci, Błota Olmańskie. Na kompleks rekreacyjny składają się liczne obiekty o znaczeniu historyczno-kulturowym wraz z terenem przyległym. Wkomponowano je w osiedla oraz w przestrzeń położoną między nimi. Znajduje się tu 213 zabytków architektonicznych (ponad 50% z ogółu istniejących na Białorusi), 24 zabytki historyczne i 26 archeologicznych. Powstało tutaj 27 państwowych i ponad 120 szkolnych i regionalnych muzeów, wiele ośrodków rzemiosła ludowego i kultury, a także kultu religijnego, jak np. w Żydowicach i Chmielewie.
Funkcje organizacyjne w turystyce przyjęły na siebie m.in. takie ośrodki, jak: Brześć, Grodno, Kamieniec, Pińsk, Nowogródek, Rużany i Baranowicze. Wśród obiektów historycznych i architektonicznych należy wyróżnić: Twierdzę Brzeską, „Białą Wieżę” (m. Kamieniec), Zamek Sapiehów, Kościół Toricki, Zamek Górny (w Grodnie). Liczne zabytki historii i architektury związane są z życiem i działalnością wybitnych osobistości tego kraju: M. Hussowskiego, M. K. Ogińskiego, J. U. Niemcewicza, A. Mickiewicza, T. Kościuszki, Napoleona Ordy, I. Domeyki, F. Bohuszewicza, M. Zabejdy-Sumickiego, J. Kraszewskiego, A. Tyzenhauza, W. Ihnatowskiego, E. Orzeszkowej, J. Karskiego, K. i J. Kalinowskich, R. Szyrmy, I. Żółtowskiego, T. Rejtana, P. Klimka, W. Karwata i innych.
Efektywność rozwoju turystyki w regionie zależy od zabezpieczenia instytucji turystycznych w obozy, kempingi, schroniska, hotele oraz pozostałą infrastrukturę usługową. Jednak sieć tego typu placówek w dzisiejszych czasach jest niewystarczającą, rozmieszczone są one głównie w dużych miastach i z obsługą o niskim standardzie. Po dziś dzień ekonomiczne znaczenie turystyki w regionie zachodnim nie jest adekwatne do jego potencjału o charakterze przyrodniczym i ekonomicznym jak też rekreacyjnym. W związku z tym w regionie tym nie rozwinęła się w stopniu wystarczającym zarówno turystyka krajowa jak też i zagraniczna.
Eugeniusz Mieszeczko
Profesor Uniwersytetu Brzeskiego
Tłumaczył: Jerzy Traczuk
Foto: A. Dubrowski
Powiązane artykuły:
