Jak podaje Wikipedia:

Modernizm w architekturze (fr. modernisme, moderne – najnowszy, nowoczesny) to ruch w architekturze XX wieku, związany ze zdecydowaną odnową form i struktur, odrzuceniem stylów artystycznych z przeszłości. Tymi stylami – poprzedzającymi modernizm w architekturze były tzw. „neostyle”: rosyjski modern, secesja w Austrii, jugendstyl w Niemczech i na Łotwie, przesycony dekoracjami art deco we Francji, a także rozwijający się wszędzie neoklasycyzm.

Modernizm obejmował okres od początku XX wieku do lat 60., kiedy w architekturze pojawiły się nowe trendy sztuki postmodernistycznej.

Modernizm powstał jako styl architektoniczny będący odpowiedzią na problemy, których nie mogła rozwiązać istniejąca wówczas architektura oraz rosnące wymagania każdego człowieka dotyczące przestrzeni życiowej, higieny i estetyki. Architektura miała zapewniać każdemu człowiekowi słońce, przestrzeń i zieleń, forma budynku miała wynikać z jego zastosowania, budynek miał być funkcjonalny, estetyczny i ekonomiczny, a budynek mieszkalny – również praktyczny. Efektem rozwoju modernizmu była w XX wieku rezygnacja z budowy domów z dziedzińcem, pokojów mieszkalnych z małymi przeszkleniami i wąskich uliczek miejskich.

Modernizm w architekturze początkowo opierał się na najnowszych osiągnięciach postępu naukowego, technicznego i przemysłowego, a także na postępowych ideach społecznych i reformatorskich swojego czasu. Formuła „korzyść – solidność – piękno” została zastąpiona przez „konstrukcja – formuła – forma”. O formie decydowała funkcja.

Credo modernizmu w architekturze zawierało się w tworzeniu czegoś fundamentalnie nowego, odpowiadającego duchowi nowoczesności i wymogom współczesności.

Podstawowe zasady modernizmu w architekturze:

• zastosowanie najnowocześniejszych materiałów i konstrukcji budowlanych (w szczególności szkieletu stalowego lub żelbetowego),
• racjonalne podejście do planowania wewnętrznego (podejście funkcjonalne),
• brak tendencji upiększania, dekorowania
• charakter „międzynarodowy”.

Modernizm w architekturze – to epoka pięknych, ale wyrazistych i funkcjonalnych budynków. Forma architektoniczna prosta i surowa, racjonalna i funkcjonalna. Ekspresja modernizmu zawarta w geometrycznej bryle budynków: poziome linie, zaokrąglone narożniki z ostrymi detalami na elewacji, wysokie okna, okrągłe elementy, płaskie i pseudopłaskie dachy. Brak dekoracji rekompensowała wyrazistość formy.

Modernizm odcisnął swoje piętno na architekturze Województw Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej.

Gdy na „wschodzie”, w Związku Radzieckim modernizm realizowany był w postaci konstruktywizmu i awangardy lat dwudziestych, które w latach trzydziestych zostały zastąpione przez socrealizm, na Kresach Wschodnich rozwój tego stylu architektonicznego był uwarunkowany innymi procesami.

W wyniku działań wojennych i traktatu pokojowego w Rydze z 1921 r.  ziemie obecnej Białorusi Zachodniej weszły w skład odrodzonej II Rzeczypospolitej. Dwie dekady międzywojenne w Polsce (1918-1939) to rozkwit życia twórczego, inspirowanego świeżo odzyskaną niepodległością.

Modernizm w polskiej architekturze obejmował 3 nurty:

Romantyczny modernizm narodowy. Charakteryzowały go w architekturze motywy narodowe, „dworkowe”, „góralskie”, „zakopiańskie”: wysokie dachy kryte dachówką, paradnymi kolumnowymi wejściami, balkonami – mansardami i poddaszami. Styl ten jest typowy dla budownictwa mieszkaniowego urzędników państwowych (kolonie urzędnicze) w Brześciu, Brasławiu, Nowogródku, Nieświeżu i Głębokim…

Funkcjonalizm. Architekci, zafascynowani awangardą i ideami Le Corbusiera, niemieckich i holenderskich modernistów, tworzyli nowoczesne domy dla „nowych” mieszczan w duchu minimalizmu. Budynki te charakteryzowały się zaokrąglonymi narożnikami, szerokimi przeszklonymi klatkami schodowymi itp.

Monumentalizm eleganckich i stylowych budynków użyteczności publicznej, które miały stać się symbolami odrodzonego Państwa Polskiego.

Jak pisze brzeska badaczka Irina Moroz, poleski lub brzeski modernizm to modernizm prowincjonalny. Najczęściej budowano niskie domy prywatne, wille, „zadbane osiedla miejskie, domy mieszkalne”, z klombami i małymi ogródkami warzywnymi. Charakterystyczną cechą poleskiego modernizmu był jego eklektyzm, przy pewnej unifikacji poszczególnych elementów, zestawieniu tradycji lokalnych i doświadczenia międzynarodowego. „Brzeski konstruktywizm”, czyli „poleski modernizm” charakteryzował się imitacją lub stylizacją na płaski dach.

O brzeskim modernizmie napisano już wiele, w celu jego studiowania przyjeżdżają w te rejony ludzie z Mińska, a nawet z rosyjskich uniwersytetów. Domom zbudowanym w tym nurcie architektonicznym w Baranowiczach, Nowogródku, Głębokim i Nieświeżu poświęcone są specjalne badania…

Chciałbym przypomnieć Czytelnikowi, że ten styl architektoniczny zostawił swój ślad także i w moim rodzimym Łunińcu.

Łunineckie przykłady modernizmu w architekturze.

1. Gmach Starostwa powiatu łuninieckiego jest żywym świadkiem monumentalizmu drugiej połowy lat 30-tych. Lata budowy 1936-37. Nawet po utracie prawego skrzydła w czasie wojny budynek robi wrażenie swoją surowością i symboliką.

   

2. Budynek koszar 3 batalionu 84 pułku piechoty Strzelców Poleskich. Lata budowy 1938-39.

   

3. Kościół w Łunińcu. Lata 1931-32. Skromny, prosty, funkcjonalny.

   

   

4. Dom kupca Wolfa Marona to kolejny zachowany świadek epoki, bardzo ładny i ciekawy.

   

5. Sklep Sergiusza Besana. Po wielu rekonstrukcjach i przebudowach budynek nadal nosi charakterystyczne cechy poleskiego modernizmu.

   

   

6. Budynek dawnego hotelu przy ul. 3 Maja (obecnie Frunze) z modernistyczną fasadą.

   

   

7. Niektóre cechy stylu, z elementami eklektyzmu i dekoracyjności w stylu „żydowsko – mauretańskim”, zachowały się w Domu Handlowym Lewina – obecny budynek muzeum krajoznawczego i kamienicy Noaha Kaca. Oba budynki powstały w 1929 roku. Niestety, dekoracje kamienicy Kaca praktycznie się nie zachowały.

   

   

Wiele świadectw epoki modernizmu na Polesiu nie przetrwało do dziś w Łunińcu.

8. Budynek 7- klasowej koedukacyjnej Szkoły Powszechnej, zbudowanej w latach 1930-31, wysadzony w powietrze w 1944 r. Znajdował się na miejscu obecnej szkoły nr 1.

   

9. Budynek nowego gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły na rogu Szerokopiaskowej (gen. B. Pierackiego), obecnie Krasnej, Okrężnej i Objezdnej. Podzielił los 7-letniej szkoły.

   

10. Na szczególną uwagę zasługuje budynek Gminy Wiejskiej w Łunińcu. Był obrazowym przykładem modernizmu architektonicznego, wyrazistym, funkcjonalnym. Chciałbym się przy nim zatrzymać.

    

Po utworzeniu w 1928 r. gminy wiejskiej w Łunińcu postanowiono wybudować nowy budynek administracyjny dla gminy, odpowiadający jej statusowi, który miał stać się wizytówką Polski na Ziemiach Wschodnich. Budowa trwała w latach 1932-35. Budynek odzwierciedlał główne cechy modernizmu, z elementami monumentalizmu, był bardzo nowoczesny, kontrastujący ze skromną parterową drewnianą zabudową miejską i był postrzegany przez mieszkańców jako „cud nad cudami”. Budynek gminy wiejskiej miał duże znaczenie. Autorowi niniejszego artykułu wpadł w ręce numer 243 gazety „Kuriera Polskiego” z 4 września 1937 roku. W rubryce „W świetle prasy”, nawiązując do artykułu „Kuriera Wileńskiego” o tym samym tytule – „Wojtowie w pałacach”, autor w hiperbolicznej formie, posługując się wieloma metaforami, skrytykował praktykę budowania luksusowych rezydencji państwowych w Województwach Wschodnich. Przedstawionymi przez niego argumentami była powszechna bieda, szereg priorytetowych, ważniejszych zadań i nieadekwatność ogromnych nakładów na budowy takich budynków w stosunku do budżetów samorządowych.

Jako przykład podano w artykule budynek gminy w Łunińcu. Tak opisał go autor „Kuriera Wileńskiego”:

„Oglądałem jeden taki budynek w Łunińcu. Budynek? Nie budynek! Takiej willi, takiego pałacyku nie powstydziłaby się ani Wisła, ani Jurata, ani żadne inne uzdrowisko reprezentacyjne. W gmachu tym oczywiście mieści się mieszkanie pana wójta łuninieckiego. Szklany dach, rozmaitości, wygody! Złośliwi twierdzą, że dach jest rozsuwalny i w upały pan wójt bez kłopotów może sobie plażować w mieszkaniu.

Osobiście nie sprawdzałem, ale wszystko jest jednak możliwe. Brakuje tylko Wiszących Ogrodów Semiramidy. Podobno w tamtych stronach takich gmachów jest więcej. Każda gmina poczytuje za punkt honoru wysadzić się na pałac. Stare, zasłużone drewniane budynki, mieszczące dawne urzędy gminne, ulegają rozbiórce, sprzedaży, przenoszeniu…, do jakżeż to wygląda, aby urząd mieścił się w drewnianym budynku.”

Niestety w Łunińcu nie powstały domy w duchu romantycznego narodowego modernizmu, choć projekt nowego Domu Ludowego został opracowany w tym stylu już w 1925 roku.

Należy zauważyć, że w okresie powojennym na Ziemi Łunieckiej kontynuowane były tradycje funkcjonalizmu – konstruktywizmu – modernizmu. Przykładem tego był budynek Szkoły Średniej nr 1, wybudowany w latach 50. XX wieku na miejscu 7-letniej polskiej szkoły, wysadzonej przez hitlerowców w 1944 roku.

Piękno konstruktywizmu i modernizmu Polesia jest wyrazistą i ciekawą częścią kulturowego, historycznego i architektonicznego dziedzictwa. Daj Bóg, by cieszyło nasze oczy jeszcze przez wiele lat i dziesięcioleci!

ŚWIATOSŁAW JANOCZKIN

Powiązane artykuły:

UBIÓR POLESZUKÓW (fragment monografii Oskar...

Nowa książka o świątyniach katolickich zi...

Co pamietają ruiny Radziwiłlmontów nad Cep...

Fragment kazania ks. Henryka Paprockiego na D...

Udostępnij na: