Reginów, Rudnia, Hrudopol – to miejscowości, w których znajdowały się dwory rodziny Jundziłłów herbu Łabędź. Jak większość innych majątków na Polesiu i Nowogródczyźnie, zarówno dwory, jak i nawet parki nie przetrwały zawirowań historii. Jednak, jak zawsze, wyruszamy w podróż, poszukując śladów przeszłości, z nadzieją na odkrycie materialnych świadectw dawnych lat – tego na zawsze utraconego, a tak pięknego i godnego naszej pamięci świata.
Obecnie na mapie nie znajdziemy miejscowości o nazwie Reginów. Jest to uroczysko, położone około 2 km na północ od wsi Wólka w rejonie Iwacewickim. Na jego polanach zachowało się kilkanaście starych drzew owocowych, rosnących w miejscu dawnego dworu Jundziłłów. Jak powiedzieli nam mieszkańcy Wólki, pozostałości dworu zostały zburzone w 1991 r. – nie ocalały nawet ślady fundamentów.
W ostatnich latach na terenie dawnego reginowskiego parku powstał prywatny kompleks turystyczny Dobricyno – hotel, restauracja, basen – ekskluzywne miejsce wypoczynku dla zamożnych klientów. Do hotelu i uroczyska prowadzi stara gruntowa droga, obsadzona dębami i klonami, które niegdyś należały do posiadłości Jundziłłów. To właśnie tutaj, od XVI wieku, znajdował się majątek Reginów, będący własnością tej szlacheckiej rodziny.
W drugiej połowie XVIII wieku Jundziłłowie wybudowali tu drewniany dwór, który spłonął na początku XX wieku. Był to parterowy budynek wzniesiony na planie prostokąta, z wysokim czterospadowym dachem pokrytym gontem. Po powstaniu styczniowym znaczna część majątku została skonfiskowana w ramach represji za udział w walkach i przeszła na własność rosyjskiej rodziny Woroncowów-Daszkowów. Po amnestii, pod koniec XIX wieku, dobra wróciły do Jundziłłów. Reginów wraz z Rudnią obejmowały wówczas około 7 tysięcy dziesięcin ziemi. Właścicielami majątku byli wtedy bracia Stanisław (ur. 1853) i Kazimierz (ur. 1858) Jundziłłowie.
Za dworem, centralnie, znajdowała się klasycystyczna, drewniana, dwukondygnacyjna kaplica domowa, pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku. Na piętrze przechowywano w niej zbiory biblioteczne i archiwalne. Biblioteka liczyła kilka tysięcy tomów. Kaplicę zwieńczał wysoki trójkątny fronton z chrześcijańskim krzyżem, a jej narożne dachy pokryte były blachą.
Pałac w Reginowie był zwrócony frontem ku rzece Szczarze, która płynęła tuż obok. Po pożarze, Kazimierz Jundziłł wzniósł w 1903 roku nowy, również drewniany i parterowy dwór. Został zaprojektowany na planie prostokąta, z dwoma symetrycznymi skrzydłami po obu stronach tylnej elewacji. Dach, podobnie jak w poprzednim budynku, był wysoki, gładki, czterospadowy i kryty gontem. Wejście frontowe prowadziło przez ganek wsparty na czterech kolumnach, nad którym znajdował się niewielki trójkątny fronton. Od strony ogrodu znajdowała się weranda.
Wnętrze domu składało się z około 20 pokoi w układzie dwutraktowym. Największą wartość zespołu pałacowo-parkowego w Reginowie stanowiły archiwalne materiały rodu Jundziłłów, sięgające XVI wieku, zawierające ogromną liczbę dokumentów w języku starobiałoruskim. Większość z nich zaginęła podczas ostatniej wojny, jednak 16 skrzyń przetrwało i w 1928 roku zostały przekazane do Państwowej Biblioteki Syneklicznej. Księgi i dokumenty pochodziły głównie z XVIII wieku.
Do I wojny światowej pałac był częściowo wyposażony w starodawne meble, przeniesione ze starego pałacu i gromadzone przez kilka pokoleń. Znajdowały się w nim rodzinne pamiątki i unikalne dzieła sztuki, zwłaszcza galeria portretów przedstawicieli rodu Jundziłłów. Starsze portrety zostały namalowane przez nieznanych artystów, natomiast nowsze – przez znanych mistrzów malarstwa. Najcenniejszym obrazem była podobizna Krzysztofa Jundziłły, który niegdyś walczył w szeregach kozackich oddziałów Siczy Zaporoskiej i dożył 106 lat. Kopia tego obrazu wisiała także w kaplicy Jundziłłowskiej, przekazanej klasztorowi w Grodnie. Ciekawie prezentował się również portret Józefy Balińskiej, namalowany przez artystę Lampeta. Kilka nowszych portretów wyszło spod pędzla malarzy Millera i Gottlieba.
Centralna i południowa fasada pałacu były ozdobione czterema kolumnami każda, od strony parku. Główna aleja miała około 2 km długości i prowadziła bezpośrednio na trawnik po lewej stronie. Po prawej stronie pałacu, na wzniesieniu wśród trawników, znajdowała się oficyna z elementami klasycyzmu, a obok niej – spichlerz i stodoła.
W latach 20. XX wieku ostatnim właścicielem dóbr był Józef Baliński (1895–1928), syn Ignacego (1862–1951), senatora II Rzeczypospolitej, który z kolei był synem Józefy Jundziłłówny (1840–1903) – siostry Stanisława i Kazimierza Jundziłłów. Dobra Reginowa w części przekazał na rzecz reformy rolnej, natomiast Reginów wraz z dworem powierzył Towarzystwu Świętego Franciszka Salezego.
Wraz z majątkiem o powierzchni 260 ha, w tym 163 ha gruntów ornych i łąk, salezjanie otrzymali dwór w Reginowie z kaplicą oraz budynkami gospodarczymi, przeznaczonymi na cele oświatowo-wychowawcze. Oficjalnie objęli Reginów w 1935 roku, już po śmierci Józefa, dlatego za darczyńcę uważano jego młodszego brata Jana. Patronami dzieła salezjańskiego zostali jednak fundatorzy – Józef i Antonina Balińscy.
Zarządcą Reginowa przed przekazaniem go salezjanom był Jan Pietraszko, a wcześniej jego ojciec, Piotr Pietraszko. Rodzina Pietraszków była więc związana z Reginowem przynajmniej od dwóch pokoleń. Po przejęciu majątku przez salezjanów Jan Pietraszko (który miał dwie siostry i brata) dzierżawił już inny majątek. Na początku 1940 r. rodzina została wywieziona do Kazachstanu. Jan Pietraszko, po aresztowaniu, spędził prawie rok w więzieniu w Baranowiczach, a następnie, po wyroku, został zesłany do obozu w Uchcie. W 1941 r., po amnestii, opuścił łagier i dołączył do rodziny w Kazachstanie. Rodzina przetrwała wojnę, a po jej zakończeniu osiedliła się w okolicach Jeleniej Góry.
Pierwszym dyrektorem i organizatorem ośrodka w Reginowie został ks. Wojciech Kuczewski SDB, który przybył tam wiosną 1935 roku.
Na początku dom służył jako schronisko dla bezdomnych chłopców i sierot. Salezjanie objęli również opieką miejscowych katolików i zbudowali dla nich drewnianą kaplicę. Planowano także budowę kościoła parafialnego. Wszystko zmierzało w kierunku stworzenia w Reginowie szkoły, która mogłaby zapewnić zawód miejscowym, niepiśmiennym chłopcom. Jednak plany uległy zmianie – przełożeni zdecydowali, że w 1937 roku w Reginowie powstanie Niższe Seminarium Misyjne, którego celem miało być przygotowanie salezjanów do pracy na terenach misyjnych.
17 września 1939 roku do Reginowa wkroczyła Armia Czerwona. Niemal natychmiast salezjanie wraz z wychowankami zostali wyrzuceni z domu. Palenie archiwów i podręczników, profanacja świętych obrazów – to tylko niektóre z działań, jakie tego dnia przeprowadzili sowieccy „wyzwoliciele”.
Dyrektor Reginowa, ks. Jan Żak SDB, wraz z innymi współbraćmi udał się na zachód, na zawsze żegnając się z opuszczonym ośrodkiem. Jedynym salezjaninem, który postanowił pozostać, był ks. Michał Bulowski SDB. Jak sam mówił, jego serce nie pozwalało mu opuścić ludzi, którzy – widząc odchodzących kapłanów – tracili wszelką nadzieję.
P.S. Koniec lutego. Śnieg – skąpy tej zimy – właśnie stopniał. Patrzymy na stare drzewa – akacje, wiekowe lipy, jabłonie, śliwy i grusze. Wzdłuż drogi mijamy potężne, stare dęby o grubych konarach, pamiętające dawne dzieje…
Red.
Źródła:
- b Reginów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 591.
- ↑Reginów na stronie Radzima.org.
- b c Reginów, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 326–328, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Рэгінаў, Reginów, Регинов. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны X-XX стагоддзяў (гісторыя, стан, перспектывы). Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 159–160. ISBN 985-6302-37-4.
- ↑ bВолька na stronie Globus Białorusi.
- Łukasz Kalisz, Funkcje społeczne szkół salezjańskich w okręgu szkolnym wileńskim w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok b 2021
Powiązane artykuły:
